Jak zbudować solidne fundamenty

Fundamenty to bardzo ważna część domu – muszą przenieść na grunt wszystkie obciążenia z budynku. Od sposobu ich zaprojektowania i wykonania zależy więc trwałość, a czasem i bezpieczeństwo całego domu. Rodzaj i wielkość fundamentów są uzależnione przede wszystkim od wielkości (ciężaru) domu oraz warunków gruntowych na działce. To, jak ma być posadowiony dom, powinno być dokładnie opisane w projekcie. Jednak podstawowa wiedza o fundamentach przyda się każdemu inwestorowi. Łatwiej wtedy samemu dopilnować, aby wszystkie prace zostały poprawnie wykonane.

SPOSOBY FUNDAMENTOWANIA

Jak głęboko powinny być fundamenty?

Domy niepodpiwniczone powinno się posadawiać poniżej strefy przemarzania gruntu, która w zależności od rejonu kraju sięga 0,8-1,4 m poniżej poziomu terenu.
Posadowienie domu na takiej głębokości chroni go przed uszkodzeniami powodowanymi wysadzinami mrozowymi. Jest to zjawisko unoszenia budynku przez grunt, w którym zamarza woda, co wiosną, kiedy wszystko zaczyna rozmarzać, może spowodować nierównomierne jego osiadanie. Wysadziny występują przede wszystkim w gruntach spoistych – glinach czy iłach. Jeśli na działce grunty nie są wysadzinowe (piaski), to dom można posadowić płycej, jednak co najmniej na głębokości 50 cm.
W projektach gotowych do obliczeń przyjmuje się zwykle nośność gruntu 150 kPa i głębokość posadowienia 1 m. Każdy projekt powinien być adaptowany do warunków działki, dlatego warto zlecić badania geotechniczne – sprawdza się wtedy nośność gruntu i poziom wody gruntowej (na północy i w centrum Polski zwykle okazuje się, że nie trzeba zmieniać fundamentów ze względu na nośność. Może się to natomiast okazać konieczne w górach czy na terenach zagrożonych szkodami górniczymi).
Jeśli nie będziemy zlecać badań, trzeba przynajmniej zebrać informacje o notowaniach wody w danym rejonie: na jakiej głębokości się znajduje, jakie są jej wahania w zależności od pory roku i jak się zmieniał jej poziom przez ostatnie lata. Warto się też dowiedzieć, jakie wymiary mają fundamenty domów w sąsiedztwie, czy ściany nie są popękane.

Podział Polski na strefy w zależności od głębokości przemarzania gruntów.

Jak najczęściej posadawia się domy jednorodzinne?
Najpopularniejszym sposobem fundamentowania domów jednorodzinnych są ławy betonowe. Wykonuje się je w gruntach o dość dobrej nośności – powyżej 150 hPa (czyli takich, które wytrzymują nacisk 15 t na 1 m²). Ławy pod dom jednorodzinny mają zwykle 30-40 cm wysokości oraz szerokość dostosowaną do obciążenia i nośności gruntu – przeważnie 40-80 cm. Pod uwagę bierze się też szerokość ścian fundamentowych – ława musi wystawać przynajmniej po 5 cm z obu stron ściany.
Na ławach wykonuje się ściany fundamentowe – jedno-, dwu- lub trójwarstwowe, które zwykle wystają 30-50 cm powyżej terenu. Szerokość ścian najczęściej wynosi 25-50 cm i zależy przede wszystkim od sposobu ich ocieplenia oraz projektowanej grubości i rodzaju ścian nośnych.

Po zdjęciu humusu, czyli ziemi roślinnej, za pomocą ławy drutowej wyznacza się osie ław fundamentowych, a ich przebieg zaznacza się wapnem. Autor: Jolanta Pietrucha

Kiedy są potrzebne stopy fundamentowe?

Jeśli w budynku część obciążeń jest przekazywana na grunt nie przez ściany, lecz przez słupy, wtedy wykonuje się pod nimi stopy fundamentowe. Są one też potrzebne pod kominy. Podobnie jak ławy stopy mogą być betonowe lub żelbetowe. Przyjmuje się, że minimalna wysokość stopy to 30 cm. Bezpieczniej, gdy ma 50 cm wysokości. Poza obrys słupa lub komina powinna wystawać minimum 15 cm z każdej strony.

Jakie ławy – betonowe czy żelbetowe?

Pod domy jednorodzinne zwykle wykonuje się ławy betonowe. Aby zwiększyć ich wytrzymałość na zginanie, wzmacnia się je zbrojeniem konstrukcyjnym. Koszt takiego zbrojenia nie jest duży, a bez niego nawet niewielkie ruchy gruntu mogą powodować pękanie ław, a także ścian domu.
Ławy powinny być wykonane z betonu klasy co najmniej B15, ale zastosowanie lepszego betonu też nie jest marnowaniem pieniędzy. Fundamenty są bowiem narażone na szkodliwe oddziaływanie środowiska: wilgoć, kwasy organiczne i mróz.
Jeśli obciążenia fundamentu będą znaczne, a grunt jest słaby, to szerokość ław musi być większa od typowej. Wykonuje się wtedy szeroką ławę żelbetową z dodatkowym zbrojeniem poprzecznym. Czasami zamiast zbroić ławę w ten sposób, wystarczy zwiększyć jej wysokość.
Ławy można też wykonywać z bloczków betonowych, a nawet z cegieł, jednak są to sposoby rzadko już stosowane na budowach, choć można się z nimi spotkać podczas remontów starych domów.

Ława betonowa. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Ława żelbetowa. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czy można inaczej posadowić dom?
Gdy grunty nie są wystarczająco nośne lub woda gruntowa ma wysoki poziom, trzeba szukać innego sposobu posadowienia domu. W zależności od konkretnej sytuacji projektant może zaproponować inne rozwiązanie.

Fundamenty słupowe. To sposób na posadowienie lekkiego domu, na przykład drewnianego (w technologii szkieletowej lub z bali). Dom opiera się za pośrednictwem drewnianych belek podwalinowych na krótkich i dość gęsto rozstawionych słupach (bez stóp) zagłębionych w gruncie. Bardzo często dolna część słupów jest betonowana bezpośrednio w gruncie, a jedynie górna – w deskowaniu.

Fundamenty słupowe. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Fundamenty punktowe (oszczędnościowe). W taki sposób można posadawiać cięższe niż drewniane murowane domy parterowe. Zamiast słupów o małym przekroju po zdjęciu humusu wykonuje się w gruncie dość duże betonowe bloki o wymiarach dostosowanych do obciążeń i nośności gruntu. Na nich, w deskowaniu, wykonuje się żelbetowe belki. Prace można znacznie przyspieszyć, układając belki prefabrykowane (można do tego wykorzystać na przykład belki typu L).
Oszczędności wynikające z wykonania fundamentów punktowych osiąga się dzięki znacznemu ograniczeniu prac ziemnych.

Fundamenty punktowe. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Płyta fundamentowa. W tym wypadku dom posadowiony jest na leżącej praktycznie na powierzchni gruntu płycie żelbetowej. Rozkłada ona ciężar budynku na całą powierzchnię zabudowy, dzięki czemu na każdy centymetr obciążonego gruntu przypada znacznie mniejszy nacisk. Z tych względów tę metodę fundamentowania stosuje się wtedy, gdy podłoże stanowią grunty o małej nośności. Jest to dobre rozwiązanie także wtedy, gdy są niejednorodne warunki gruntowe – pod częścią budynku występują grunty mocniejsze, pod częścią słabsze. Taki typ podłoża powoduje bowiem nierównomierne osiadanie budynków. Płyta fundamentowa może wtedy uchronić dom przed uszkodzeniem. Taki fundament opłaca się zrobić także wtedy, gdy woda gruntowa znajduje się zaledwie 50 cm poniżej poziomu terenu lub więcej niż 40 cm powyżej poziomu typowego posadowienia. Na płycie można posadowić zarówno budynki podpiwniczone, jak i niepodpiwniczone.
Dużym plusem takiego rozwiązania w wypadku domu niepodpiwniczonego jest ograniczenie robót ziemnych (nie robi się wykopów – zdejmuje się tylko humus).

Płyta fundamentowa. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Płyta fundamentowa z ogrzewaniem powietrznym. W tym przypadku płyta żelbetowa jest nie tylko fundamentem domu, ale także go ogrzewa. Po zdjęciu humusu układa się warstwę zagęszczonego żwiru, a na niej warstwę styropianu. Na izolacji układa się dolne zbrojenie płyty, następnie rozmieszcza rury kanałów grzewczych, wszystko przykrywa zbrojeniem górnym i betonuje. Powstaje w ten sposób sztywna, dobrze ocieplona żelbetowa płyta fundamentowa będąca jednocześnie systemem powietrznego ogrzewania podłogowego. Gorące powietrze, przepływając w rurach pod pomieszczeniami, oddaje ciepło i powraca do nagrzewnicy. Tam się ogrzewa i z powrotem płynie do systemu.

Płyta fundamentowa z ogrzewaniem powietrznym. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Studnie z kręgów. Tam, gdzie grunty nośne są głęboko, ciągle jeszcze stosowane jest takie rozwiązanie. Wykonuje się je metodą studniarską, wybierając grunt spod dolnego kręgu i dostawiając od góry następne. Podkopywane kręgi opuszczają się coraz niżej, aż dochodzą do poziomu gruntów nośnych. Na kręgach opiera się belki podwalinowe. Liczbę studni, ich rozmieszczenie i głębokość musi dobrać projektant.

Jak się posadawia dom z piwnicą?
Najczęściej na ławach betonowych. Na nich wykonuje się ściany piwnicy. Jeśli obciążenia są duże, a grunt słaby, trzeba wykonać ławy żelbetowe. Na ławach zawsze wykonuje się poziomą izolację przeciwwilgociową (najlepiej na całej szerokości), którą później łączy się na zakład z poziomą izolacją podłogi i pionową izolacją ścian piwnic.
Jeżeli grunt jest wyjątkowo słaby, można rozważyć posadowienie domu na żelbetowej płycie fundamentowej.
Ściany piwnic wykonuje się podobnie jak ściany fundamentowe budynków niepodpiwniczonych. Jeśli piwnica będzie nieogrzewana, można ewentualnie nie wykonywać izolacji termicznej ścian.

SEKRETY WYKONANIA

Jak przygotować wykop pod fundamenty?

Ponieważ ławy fundamentowe zwykle wykonuje się na warstwie chudego betonu (około 10 cm), wykop trzeba odpowiednio pogłębić. To znaczy, że jeśli posadowienie fundamentów jest zaprojektowane metr poniżej poziomu terenu, trzeba zrobić wykop głęboki na 110 cm. Można go wykonać mechanicznie – za pomocą koparki. Jednak aby nie naruszyć dna wykopu, koparką najlepiej usunąć ziemię tylko do pewnej głębokości, tak aby około 20 cm usunąć łopatą bezpośrednio przed ułożeniem chudego betonu. Jeśli wykop wykonano koparką do poziomu posadowienia, grunt na dnie wykopu należy wyrównać i zagęścić.
Wykop pod fundament powinien mieć odpowiednio wyprofilowane skarpy. Ich pochylenie zależy od głębokości wykopu i rodzaju gruntu, w jakim jest zrobiony. Musi być tak ukształtowany, by umożliwił murowanie ścian fundamentowych, a następnie ich izolowanie. W poziomie posadowienia ławy fundamentowej wykop może więc mieć jej szerokość, ale powyżej powinien się rozszerzać. Warto poradzić się geotechnika, jak powinien wyglądać wykop na naszej działce.

Wykop w gruntach spoistych może mieć niemal pionowe skarpy. Autor: Wiesław Rudolf

Jak się wykonuje ławy fundamentowe?
W deskowaniu. Przygotowuje się wtedy wykopy na tyle szerokie, aby mógł się w nich zmieścić robotnik, i na dnie układa się 5-10 cm chudego betonu (powinno się tak zrobić zwłaszcza w gruntach niespoistych – piaskach lub żwirach). Na nim ustawia się deskowanie, w którym umieszcza się zbrojenie i układa beton. Chudy beton i deskowanie zabezpieczają przed wyciekaniem do gruntu zaczynu cementowego z mieszanki betonowej, dzięki czemu beton będzie miał zakładaną wytrzymałość. Deskowanie umożliwia też wykonanie fundamentów o takich wymiarach, jakie przewidziano w projekcie. Trzeba się jednak liczyć z kosztami wykonania deskowania i pracochłonnością takiego rozwiązania.

Wykop przygotowany do betonowania fundamentów w deskowaniu. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Bezpośrednio w gruncie. Tak wykonane ławy najlepiej udają się w gruntach spoistych (gliny, iły). Wykop przygotowuje się dokładnie na szerokość ław i układa w nim folię hydroizolacyjną. Folia nie tylko zabezpieczy mieszankę betonową przed wypływaniem z niej zaczynu cementowego, ale ułatwi wiązanie betonu. Można ją bowiem wywinąć i przykryć nią ławę, chroniąc w ten sposób beton przed zbyt szybkim wysychaniem. Jest to rozwiązanie mniej kosztowne i pracochłonne niż wykonanie ław w deskowaniu.

Wykop przygotowany do betonowania fundamentów bezpośrednio w gruncie. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Jakie etapy wykonywania fundamentów powinien sprawdzić fachowiec?
Wykop – jego poprawne zrobienie powinien sprawdzić geotechnik. Jest to szczególnie ważne, gdy wcześniej nie robiono badań geotechnicznych.

Zbrojenie fundamentu – zanim zostanie zabetonowana ława, inspektor nadzoru powinien skontrolować, czy zostało ułożone zgodnie z projektem.

Gotowe fundamenty – przed ich  zasypaniem inspektor nadzoru powinien skontrolować, czy są prawidłowo wykonane (równe, na odpowiednim poziomie, z dobrze pielęgnowanego betonu odpowiedniej klasy).

ŚCIANY FUNDAMENTOWE

Z czego je wykonać?

W domach niepodpiwniczonych ściany fundamentowe mogą być zarówno monolityczne (beton układany w deskowaniu), jak i z bloczków czy pustaków. W domach podpiwniczonych – zwłaszcza gdy piwnice są bardzo zagłębione w gruncie i ściany z bloczków mogłyby okazać się za słabe – zwykle wykonuje się ściany piwnic monolityczne, często nawet zbrojone.

Ściany monolityczne. Jest wielu ich zwolenników, ponieważ są solidne, łatwo je wykonać samodzielnie sposobem gospodarczym (jest to jednak pracochłonne), a materiały potrzebne do ich wykonania są tanie.
Ściany monolityczne mogą być betonowe lub żelbetowe. W domach jednorodzinnych obciążenia ścian fundamentowych są stosunkowo niewielkie, dlatego najczęściej wykonuje się betonowe. Powinno się jednak ułożyć zbrojenie w górnej części ścian fundamentowych oraz w wewnętrznych i zewnętrznych ścianach konstrukcyjnych.
Ściany fundamentowe obciążone z jednej strony warstwą gruntu o wysokości przekraczającej 50 cm muszą być żelbetowe, czyli takie, w których zastosowane jest zbrojenie konstrukcyjne zaprojektowane przez konstruktora.

Bloczki i pustaki betonowe. Bloczki to najpopularniejszy materiał na ściany fundamentowe. Mają dużą wytrzymałość na ściskanie oraz niewielką nasiąkliwość. Są jednak stosunkowo ciężkie (bloczek o wymiarach 14 x 25 x 38 cm z betonu klasy B15 waży 30,6 kg). Do murowania ścian fundamentowych z bloczków betonowych najlepiej używać zapraw cementowych.
Pustaki zasypowe mają charakterystyczne duże otwory, które na budowie wypełnia się betonem. Zaletą jest możliwość układania ich na sucho, bez spajania zaprawą, ponieważ najczęściej mają odpowiednio wyprofilowane krawędzie na spodzie i wierzchu. W ostatniej warstwie powinno się ułożyć zbrojenie wieńca. Pustaki wypełnia się betonem zwykłym klasy minimum B10 lub betonem lekkim (na przykład keramzytobetonem), jeśli nie jest przewidziana dodatkowa izolacja termiczna ściany.

Bloczki i pustaki ścienne. Coraz więcej producentów różnych materiałów ściennych otrzymuje aprobaty techniczne pozwalające na wznoszenie ścian fundamentowych z produkowanych przez nich wyrobów. Można je więc wykonywać z pustaków keramzytobetonowych, bloczków z betonu komórkowego czy bloków wapienno-piaskowych. Trzeba jednak wtedy pamiętać o szczególnie starannym wykonaniu izolacji przeciwwodnej.

Cegła i kamień. To sprawdzone, ale coraz rzadziej stosowane materiały na podziemne części domu. Cegły są wypierane przez bloczki betonowe, które są większe i szybciej się je układa. Jednak ich niewielkie wymiary – 250 x 20 x 65 mm, a co za tym idzie, ciężar (około 3,7 kg) – mogą też być zaletą, są bowiem bardzo poręczne i łatwe w murowaniu. Należy jednak pamiętać o tym, że do wznoszenia ścian fundamentowych można stosować cegły klasy minimum 10.
Ściany z kamienia wykonuje się już bardzo rzadko, najczęściej w domach, które stylem nawiązują do architektury regionalnej. Prace przy ścianach z kamienia powinni wykonywać fachowcy.

Grubość ścian monolitycznych zależy od wielkości domu, liczby kondygnacji oraz rodzaju budowanych na nich ścian zewnętrznych. Zwykle wynosi od 20 do 40 cm. Autor: Magdalena Kosińska		Bloczki betonowe są tanie i szybko się z nich muruje, dlatego często są stosowane na ściany fundamentowe. Autor: Grzegorz Otwinowski		Niektóre firmy oferują pustaki betonowe, które wypełnia się betonem jedynie w narożach. Tylko gdy ściany fundamentowe są wyższe, należy nim wypełnić również pierwszą warstwę pustaków. Autor: Jolanta Pietrucha

IZOLACJA PRZECIWWILGOCIOWA I PRZECIWWODNA FUNDAMENTÓW

Gdzie jest potrzebna izolacja?
Aby zabezpieczyć fundamenty przed wilgocią i wodą gruntową, trzeba wykonać izolacje poziomą i pionową. Pozioma jest potrzebna na styku ścian fundamentowych z ławami fundamentowymi i ze ścianami parteru, a w domach podpiwniczonych – w ścianach piwnic pod stropem. Jeśli strop jest poniżej, dodatkowo izolację układa się 30 cm nad poziomem terenu, czyli w miejscu, w którym zakończy się izolacja pionowa. Pionową układa się na całej zewnętrznej powierzchni ściany fundamentowej.
W zależności od warunków wodno-gruntowych wykonuje się pionową lekką izolację przeciwwilgociową lub izolację przeciwwodną. Gdy dom jest bez piwnic i będzie posadowiony na gruncie przepuszczalnym co najmniej 1 m powyżej poziomu wody gruntowej, wystarczające będą izolacje przeciwwilgociowe chroniące ściany fundamentowe jedynie przed wilgocią z gruntu oraz przed wodą opadową. Izolację przeciwwodną trzeba wykonać, aby ochronić podziemne części budynku przed wodą opadową przesączającą się w ich kierunku oraz wodą gruntową wywierającą ciśnienie hydrostatyczne. Stosuje się ją w gruntach spoistych i w domach posadowionych poniżej zwierciadła wody gruntowej.

Izolacja w domu bez piwnicy. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czym izolować fundamenty?
Najpopularniejszymi materiałami są papy oraz folie hydroizolacyjne. Nadają się do wykonania zarówno izolacji poziomej, jak i pionowej. Materiały te mają dużą wytrzymałość mechaniczną i dobrą elastyczność, dlatego rzadko ulegają uszkodzeniu w czasie układania czy podczas eksploatacji. Są odporne na czynniki chemiczne i promienie UV. Na budowach wciąż stosuje się tradycyjne papy asfaltowe. Różnią się one osnową, gramaturą i ceną. Najtańsze są papy na osnowie z tektury, które zwykle układa się w dwóch-trzech warstwach na lepiku asfaltowym. Nieco droższe, ale o lepszych parametrach technicznych, są papy na osnowie z włókien poliestrowych. Najdroższe, ale i najlepsze, są papy termozgrzewalne na osnowie z włókna szklanego, których wystarczy tylko jedna warstwa.
Folie płaskie – produkowane z polichlorku winylu (PCW) i polietylenu (PE) – mogą być płaskie lub tłoczone. W zależności od rodzaju izolacji dobiera się grubość folii i stosuje inne sposoby łączenia. Są dwa rodzaje folii: samoprzylepne i zgrzewalne – łączone za pomocą nagrzewnicy.
Folie tłoczone (membrany) produkowane są z polietylenu o dużej gęstości (PE-HD). Ten rodzaj izolacji szczególnie dobrze sprawdza się na dużych i równych płaszczyznach.

Płynne materiały bitumiczne. Po wyschnięciu tworzą na ścianie elastyczną i wodoszczelną powłokę. Najbardziej popularne to roztwory, lepiki i masy asfaltowe. Dostępne jednak są również zaprawy cementowe modyfikowane żywicami syntetycznymi, dyspersje akrylowe, emulsje silikonowe oraz kauczukowo-bitumiczne. Wszystkie nanosi się za pomocą pędzla, wałka lub packi na równą, wstępnie otynkowaną powierzchnię.

Tradycyjna izolacja pozioma – dwie warstwy papy na lepiku. Autor: Magdalena Kosińska		Folie tłoczone stosuje się najczęściej jako zabezpieczenie izolacji wykonanej z mas bitumicznych. Regularnie rozmieszczone wytłoczenia umożliwiają odwadnianie zaizolowanej powierzchni. Autor: Leszek Łagoda

Coraz większą popularnością cieszą się folie. Układa się je na zakład. Autor: Jolanta Pietrucha		Podziemne części domu wykonane z materiałów takich jak silikaty czy beton komórkowy trzeba zabezpieczyć izolacją przeciwwodną, na przykład płynną masą, która po wyschnięciu tworzy szczelną membranę. Autor: XELLA POLSKA

Kiedy potrzebny jest drenaż?

To podstawowy sposób na obniżenie poziomu wody gruntowej. Jest potrzebny tam, gdzie są grunty spoiste, do odprowadzania wody opadowej, która mogłaby się zbierać przy ścianach fundamentowych i zawilgacać je. Drenaż wykonuje się też wtedy, gdy dom ma być usytuowany na zboczu lub skraju skarpy. Należy jednak pamiętać o tym, że będzie spełniał swoją funkcję tylko wtedy, gdy będzie można z niego odprowadzać wodę, na przykład do kanalizacji deszczowej, rzeki czy rowu melioracyjnego. Instalację drenażową wykonuje się na podstawie odrębnego projektu zamawianego u melioranta lub geotechnika. Przy zastosowaniu drenażu projekt zmienia się w niewielkim stopniu. Prawie wszystkie warstwy ścian fundamentowych mogą pozostać bez zmian (oprócz izolacji przeciwwilgociowej, którą przy wysokim poziomie wód gruntowych należy wykonać jako przeciwwodną). Trzeba jeszcze dodać i ułożyć wzdłuż ścian warstwę filtracyjną.

Drenaż opaskowy. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czy można nie wykonywać izolacji przeciwwilgociowej?

Tak, ale tylko wtedy, gdy jest to ściana murowana z kamieni lub z wodoszczelnego betonu. Można go zamówić lub zastosować specjalne dodatki do betonów i zapraw, które sprawiają, że staje się on wodoszczelny. Są one najczęściej sprzedawane w postaci suchych mieszanek, które na budowie dosypuje się do cementu lub wody zarobowej.
W pozostałych przypadkach, czyli gdy ściany murowane są z cegieł, bloczków monolitycznych z betonu zwykłego, powinno się wykonać izolację przeciwwilgociową.                         

IZOLACJA CIEPLNA FUNDAMENTÓW

Jak ocieplać?

Zgodnie z obowiązującą normą ściany fundamentowe powinny być ocieplane do głębokości 1 m poniżej poziomu terenu.
Ociepla się je od zewnątrz, dopuszczalne jest też ocieplanie od wewnątrz. Nie zawsze jest to jednak korzystne, ponieważ może się nie udać połączyć izolację ścian fundamentowych ze ścianami parteru i powstanie mostek termiczny. W ścianie trójwarstwowej ocieplenie jest jej środkową warstwą. W zależności od zastosowanego materiału izolacyjnego i konstrukcji ściany stosuje się różną grubość warstwy ociepleniowej. Projektant dobiera ją tak, aby koszty eksploatacyjne domu były jak najniższe.

1. Izolacja ściany jednowarstwowej – od wewnątrz. 2. Izolacja ściany dwuwarstwowej – od zewnątrz. 3. Izolacja ściany trójwarstwowej – od zewnątrz. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czy zawsze trzeba ocieplać?

Można nie ocieplać ścian fundamentowych w domach niepodpiwniczonych, ale pod warunkiem że zaizolowany zostanie 1 m pasa podłogi na gruncie przylegający do ścian zewnętrznych. W praktyce jednak architekci najczęściej zalecają ocieplać ściany fundamentowe i całą podłogę na gruncie. Nakłady inwestycyjne są wówczas niewielkie, a znacznie ogranicza się ucieczkę ciepła z domu do gruntu.
Nie trzeba natomiast ocieplać zewnętrznych ścian fundamentowych z bloczków keramzytobetonowych.

Z czego zrobić izolację termiczną?

Gdy się zastosuje płyty styropianowe z frezowanymi krawędziami, można uniknąć tworzenia się mostków termicznych. Autor: Mariusz Bykowski		Ściana fundamentowa z pustaków betonowych ocieplona twardymi płytami grubości 6 cm z polistyrenu ekstrudowanego. Autor: Jolanta Pietrucha

Materiały na izolację termiczną układaną w podziemnych częściach budynku muszą być przede wszystkim odporne na zawilgocenie, gnicie oraz działanie grzybów i pleśni. Powinny mieć też odpowiednią twardość, aby grunt wokół fundamentów nie mógł jej zgnieść.
Najpopularniejszy jest styropian (polistyren ekspandowany) i polistyren ekstrudowany. Przy budowie domów jednorodzinnych można stosować płyty styropianu odmiany FS20, czyli wykonane ze styropianu samogasnącego o minimalnym ciężarze 20 kg/m³.
Najwygodniej jest używać płyt, które są jednostronnie fabrycznie wykończone papą asfaltową. Polistyren ekstrudowany jest lekki i bardzo twardy, a przy tym ma bardzo dobre właściwości termoizolacyjne.
Trzeba pamiętać o tym, że zarówno polistyren ekspandowany, jak i ekstrudowany są wrażliwe na kontakt z materiałami zawierającymi rozpuszczalniki i oleje (smoła, lepik na zimno, ksylamit itp.) oraz ich oparami. Substancje te powodują jego rozpuszczanie. Dlatego zwykle przykleja się je do ścian, używając lepiku asfaltowego na gorąco, ale bez wypełniaczy mineralnych. Można również stosować odpowiednie kleje.
W części podziemnej izolacja ze styropianu i z polistyrenu ekstrudowanego powinna być obciągnięta siatką na zaprawie klejowej, a powyżej poziomu terenu osłonięta warstwą licową z kamienia, cegieł lub płytek ceramicznych. Zabezpieczy to izolację z tych materiałów przed zagnieżdżeniem się owadów i gryzoni.
Rzadziej stosowane, ale czasami niezastąpione, są pianki poliuretanowe, wełna mineralna i szklana oraz keramzyt. Pianki poliuretanowe mają dużą wytrzymałość mechaniczną oraz odporność na działanie związków chemicznych i temperatury. Mogą być w postaci sztywnych płyt lub natryskiwane na ścianę bezpośrednio na placu budowy. Ten drugi sposób jest polecany, jeśli fundamenty mają skomplikowany kształt, ponieważ pozwala to uniknąć mostków termicznych.
Twarde płyty z wełny mineralnej i szklanej mają gęstość powyżej 110 kg/m³, małą ściśliwość i nasiąkliwość. Najlepiej stosować je w trójwarstwowych ścianach fundamentowych.
Keramzyt, kruszywo sztuczne o dość dobrych właściwościach izolacyjnych, stosuje się jako zasypkę wykopów fundamentowych od strony wewnętrznej domu oraz zamiast piasku jako podkład podłogi na gruncie.

*Im współczynnik λ jest niższy, tym lepsza izolacyjność materiału.

Ile kosztują fundamenty?
Na przykładzie fundamentów domu z projektu z Kolekcji Muratora podajemy, ile kosztują materiały potrzebne na 1 m ławy i ściany fundamentowej [zł]:

-  chudy beton na podkład pod ławę                                                      2,09
-  beton B15 na ławę                                                                          26,15
-  pręty zbrojeniowe                                                                             6,78
-  izolacja pozioma z potrójnej warstwy roztworu asfaltowego                  0,62
-  bloczki betonowe grubości 24 cm z zaprawą cementową                     41,46
-  ocieplenie ze styropianu grubości 8 cm z siatką metalową i rapówką   18,05
-  izolacja pionowa z potrójnej warstwy roztworu asfaltowego                  6,72
________________________________________________________________
Razem                                                                                            101,87

Do cen trzeba doliczyć VAT.

Przykładowe fundamenty domu. Pierwszy sposób. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Drugi sposób. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki