poniedziałek, 4 lipca 2011

Instalacja odgromowa . Pytania i odpowiedzi



Uderzenia pioruna, a więc i potrzeby zabezpieczenia się przed ewentualnymi skutkami tego zdarzenia, nie da się do końca przewidzieć. Mimo to, a może właśnie dlatego, warto wyposażyć dom w instalację odgromową.

Czy można zabezpieczyć dom przed uderzeniem pioruna?
Można zastosować ochronę odgromową, czyli piorunochronną instalację zewnętrzną oraz ochronę wewnętrzną w postaci połączeń wyrównawczych i aparatury chroniącej przed przepięciami pochodzenia atmosferycznego, a przy okazji przed przepięciami łączeniowymi mogącymi powstać w elektrycznej sieci zasilającej. Nie eliminuje ona uderzenia pioruna w budynek. Jej zadaniem jest zabezpieczenie przed jego skutkami. Zewnętrzna instalacja piorunochronna ma za zadanie przyjąć uderzenie i bezpiecznie odprowadzić prąd piorunowy do ziemi. Piorun jest zjawiskiem fizycznym, którego przebiegu nie sposób, przy obecnym poziomie wiedzy, do końca przewidzieć. Z tego powodu nawet najlepsza ochrona zbezpiecza nas na (albo aż) mniej więcej 98%.

Zabezpieczenie budynku za pomocą zwodów

Aby ograniczyć do minimum prawdopodobieństwo uderzenia pioruna w budynek, należałoby ustawić odpowiednią liczbę wysokich zwodów pionowych lub rozpiąć nad jego dachem wysokie zwody poziome. Jest to rozwiązanie technicznie możliwe, ale niezbyt estetyczne oraz drogie.


Budynek chroniony wysokim zwodem pionowym
Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki
Rozpięte nad dachem budynku wysokie zwody poziome
Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czy każdy budynek musi mieć ochronę zewnętrzną?

Potrzebę wykonania ochrony zewnętrznej ustala się na podstawie zasad zawartych w normach, oceniając stopień zagrożenia budynku. Zależy ono od: powierzchni dachu; jego konstrukcji i pokrycia; wysokości budynku; jego położenia w terenie i w stosunku do innych obiektów; liczby osób przebywających w budynku; wysokości ewentualnych strat spowodowanych uderzeniem pioruna. Wolno stojący budynek (czyli taki, który nie stoi w zwartej zabudowie) o wysokości powyżej 15 m i powierzchni ponad 500 m2 wymaga ochrony. Niezależnie od wysokości ochrona jest niezbędna także wtedy, gdy został on zbudowany z materiałów łatwo zapalnych lub wskaźnik zagrożenia piorunowego, obliczony według zasad określonych w normie, przekracza wartość 10-4. W myśl postanowień normy ochrony nie wymagają budynki:
- usytuowane w strefie ochronnej sąsiadujących obiektów;
- mieszkalne o wysokości nieprzekraczającej 25 m stojące w zwartej zabudowie;
- takie, dla których wskaźnik zagrożenia piorunowego jest mniejszy niż 10-5

W domu zbudowanym z materiałów łatwo zapalnych wykonanie instalacji piorunochronnej jest szczególnie uzasadnione
Autor: Piotr Mastalerz

Budynek w zwartej zabudowie

Zgodnie z normą budynek znajdujący się w zwartej zabudowie to taki, do którego z co najmniej dwóch stron przylegają bezpośrednio sąsiednie budynki. Dodatkowo poziom jego dachu nie przekracza o więcej niż 6 m poziomu dachów sąsiednich budynków
Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Do budynków w zwartej zabudowie zalicza się również mieszkalne o powierzchni nieprzekraczającej 1000 m2, jeżeli sąsiadujące z nimi budynki o analogicznym jak uprzednio zróżnicowaniu wysokości są usytuowane w odległości nie większej niż podwójna wysokość rozpatrywanego obiektu
Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Z jakich elementów składa się ochrona zewnętrzna?

Instalacja piorunochronna składa się z następujących elementów:
- zwodów (zwykle poziomych) układanych     na kalenicy i na murowanych kominach oraz w miarę potrzeby na połaci dachowej; ze zwodami łączy się wszystkie metalowe przedmioty znajdujące się na dachu (zwody muszą być wykonane z materiału o odpowiedniej grubości);
- przewodów odprowadzających ułożonych na ścianach budynku i łączących zwody z przewodami uziemiającymi; bez względu na wielkość budynku nie może być ich mniej niż dwa;
- przewodów uziemiających ułożonych w dolnej części ścian i połączonych za pośrednictwem złącz kontrolnych z przewodami odprowadzającymi, a z drugiej strony z uziomem;
- uziomu naturalnego lub uziomów sztucznych: otokowego lub indywidualnych uziomów pionowych względnie poziomych. Do uziomu przyłącza się punkt zerowy tablicy elektrycznej, rurociągi i inne metalowe przedmioty znajdujące się w pobliżu, w ziemi.

Ochrona zewnętrzna


Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Zewnętrzna instalacja piorunochronna


Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Z jakich materiałów należy robić instalacje piorunochronne?


Muszą to być materiały, których rodzaj i parametry określają normy. W zaleceniach  normy z 1986 r. i w normie z roku 2001 są rozbieżności. Dotyczą one grubości drutu stosowanego do wykonania zwodów i przewodów odprowadzających. W tej sprawie Polski Komitet Normalizacyjny zajął następujące stanowisko (pismo NKP 55/S/78/2002 z 12.11.2002 r.): „Wprowadzona do stosowania norma PN-IEC 61024-1:2001 nie zastępuje normy PN-86/E-05003/01. Obie te normy są obowiązujące. Przy występowaniu różnic w postanowieniach należy – formalnie – kierować się zasadą stosowania postanowień normy wydanej z datą późniejszą. Gdy chodzi o wymiary drutu, to – w myśl tej zasady – jest zalecane stosowanie drutu A 8 mm, a nie A 6 mm. Nie wyklucza to jednak możliwości stosowania dotychczasowej normy i drutu A 6 mm. Daje to oczywiście mniejszy margines bezpieczeństwa, ale w wielu przypadkach jest uzasadnione wynikami dotychczasowych doświadczeń. Decyzja powinna należeć do projektanta”. Treść decyzji PKN jest zgodna z duchem ustawy o normalizacji. Zgodnie z nią stosowanie norm jest dobrowolne. Projektant w porozumieniu z inwestorem musi rozstrzygnąć czy, lepiej zrobić instalację z drutu o mniejszej, czy o większej średnicy. Za większą przemawia dłuższa trwałość oraz zastosowanie nowszej normy, za mniejszą – niższe koszty oraz tradycja. Wiele instalacji piorunochronnych wykonano według starej normy.




Jakie elementy budynku można wykorzystać jako naturalne części instalacji piorunochronnej?
Zwody. W budynkach jednorodzinnych ich funkcję może z powodzeniem pełnić blacha pokrycia dachowego ułożona na niepalnym lub trudno zapalnym podłożu (jeśli ma grubość nie mniejszą niż 0,5 mm). Układanie w takiej sytuacji dodatkowych zwodów jest nieuzasadnione ekonomicznie, chyba że na najwyższej kondygnacji znajdują się cenne przedmioty. W chwili uderzenia pioruna w cienką blachę może ona ulec perforacji. Grozi to zalaniem pomieszczeń.
Jako naturalne zwody mogą posłużyć ponadto:
- zbrojenie żelbetowego pokrycia dachu;
- elementy metalowe wystające ponad dach;
- zbrojenie żelbetowych elementów ścian i fundamentów;
- stalowe słupy nośne.

Uwaga! Blacha na dachu pełniąca funkcję zwodu nie powinna być pokryta materiałem izolacyjnym. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w normie cienka warstwa farby ochronnej, warstwa asfaltu o grubości 0,5 mm lub warstwa PCW o grubości 1 mm nie stanowią warstwy izolacyjnej w warunkach wyładowań piorunowych.

Uziom naturalny. Norma zaleca wykorzystywanie do tego celu:
- metalowych, podziemnych, nieizolowanych od ziemi części chronionych obiektów budowlanych;
- nieizolowanych od ziemi żelbetowych fundamentów i podziemnych części chronionych obiektów (pokrycia betonu warstwą przeciwwilgociową z farby nie należy uważać za warstwę izolacyjną);
- metalowych rurociągów wodnych oraz osłon studni artezyjskich znajdujących się w odległości nie większej niż 10 m od chronionego obiektu (pokrycie rur warstwą przeciwwilgociową z farby, asfaltu lub taśmy Denso nie stanowi warstwy izolacyjnej w warunkach wyładowań piorunowych; za warstwę izolacyjną uważa się na przykład co najmniej podwójną warstwę papy smarowanej lepikiem);
- uziomów sąsiednich obiektów budowlanych znajdujących się w odległości nie większej niż 10 m od chronionego obiektu.
Uziomy sztuczne. Jeżeli nie ma możliwości wykorzystania uziomów naturalnych, należy wykonać sztuczny, najlepiej fundamentowy.


Przewód odprowadzający można poprowadzić po zewnętrznej ścianie
Autor: Andrzej T. Papliński
...lub wykorzystać zbrojenie żelbetowych elementów ściany
Autor: Andrzej Szandomirski

Uziom sztuczny

Taki uziom, najlepiej fundamentowy, robi się, gdy nie ma możliwości skorzystania z uziomów naturalnych. Uziom fundamentowy układa się w trakcie robienia wykopów i prac fundamentowych, jest więc tańszy od robionego niezależnie uziomu otokowego wokół budynku.


Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Jak układać zwody na dachu krytym materiałem palnym?

Wśród domów jednorodzinnych są obiektyo charakterze zabytkowym z dachami krytymi gontem lub słomą. One szczególnie potrzebują ochrony przed skutkami uderzenia pioruna. Robiąc instalację piorunochronną dla takiego budynku, trzeba koniecznie zachować odpowiednie odstępy pomiędzy jej elementami a podłożem. Również gałęzie pobliskich drzew muszą być oddalone co najmniej 2 m od elementów instalacji ułożonych na dachu.

Odległość od pokrycia

Na dachach krytych słomą lub gontem zwody muszą być oddalone od pokrycia o kilkadziesiąt centymetrów
Autor: Andrzej Szandomirski




Autor: Andrzej Szandomirski
Na dachach z pokryciem niepalnym można je przymocować bezpośrednio do pokrycia
Autor: Wiktor Greg

Zwody na dachu z materiałów palnych



Od dachu pokrytego materiałem palnym zwody muszą być odpowiednio oddalone
Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki
Gałęzie drzew mogą się znajdować 2 m od zwodów
Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

W jaki sposób chronić anteny na dachu?

Znajdująca się na dachu antena radiowa lub telewizyjna wymaga ochrony nawet, wtedy gdy sam budynek nie musi mieć instalacji piorunochronnej. Maszt antenowy powinien być połączony z uziomem naturalnym lub sztucznym, natomiast nad anteną talerzową powinno się rozpiąć klatkę z wysokich poziomych zwodów.

Antena satelitarna na dachu budynku


Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Czy w każdym budynku jest potrzebna ochrona wewnętrzna?
W domach jednorodzinnych instaluje się coraz więcej drogich i bardzo czułych na przepięcia urządzeń. Zagrożenia przepięciami wywołanymi uderzeniem pioruna (nawet w znacznej odległości od budynku), czy też spowodowanymi czynnościami łączeniowymi w sieciach zasilających, są szczególnie groźne na terenach podmiejskich i w małych miastach lub we wsiach. Ochrona wewnętrzna ma na celu ograniczenie skutków tych zjawisk. Dlatego należy ją stosować także wtedy, gdy budynek nie ma ochrony zewnętrznej. Ochrona wewnętrzna powinna być kompleksowa i obejmować połączenia wyrównawcze oraz ograniczniki przepięć. Wykonanie połączeń wyrównawczych polega na zainstalowaniu głównej szyny ekwipotencjalnej oraz połączeniu z nią punktu neutralnego rozdzielnicy elektrycznej, metalowych powłok kabli, metalowych rur wchodzących do budynku, dodatkowych połączeń wyrównawczych (między innymi w łazienkach), uziomu (jeżeli budynek ma ochronę zewnętrzną). Ograniczniki przepięć w zależności od typu instaluje się w pobliżu urządzeń zasilających i elektronicznych.

Jak działa ogranicznik

Ograniczniki mogą być warystorowe lub iskiernikowe. W ogranicznikach warystorowych (warystorach) rezystancja (opór) zmniejsza się w miarę wzrostu napięcia. Dlatego fala przepięciowa o dużo wyższej wartości niż napięcie robocze instalacji powoduje gwałtowne obniżenie jego rezystancji, co pozwala na swobodny odpływ prądu wywołanego przepięciem do uziomu. Po zaniku fali przepięciowej rezystancja warystora powraca do swojej normalnej wartości i prąd przestaje przez niego płynąć. Ograniczniki iskiernikowe podczas normalnej pracy tworzą przerwę w obwodzie. W momencie pojawienia się przepięcia następuje przepływ prądu wyładowczego, zanikający po określonym czasie. Wydmuch gazów z ogranicznika następuje na zewnątrz, dlatego jest wymagane zachowanie odstępu od materiałów palnych.

Jakie typy ograniczników przepięć instaluje się w domach jednorodzinnych?

Istnieją trzy grupy takich ograniczników oznaczone literami B, C i D według norm niemieckich VDE. Oznaczeniom tym odpowiadają cyfry rzymskie I, II i III według norm międzynarodowych IEC. Zadaniem ograniczników jest bezpieczne przejęcie fali przepięciowej i odprowadzenie prądu przepięciowego do uziomu, a nie do instalacji. Ograniczniki zabezpieczają nie tylko przed przepięciami pochodzenia burzowego, ale także przed tymi o charakterze łączeniowym mogącymi wystąpić w sieci zasilającej budynek.

W jakich miejscach trzeba instalować ograniczniki przepięć?

Ograniczniki klasy B (według IEC – I) – trzy lub cztery w zależności od systemu sieci zasilającej – umieszcza się w złączu budynku. W sieci czteroprzewodowej ze wspólnym przewodem neutralno-ochronnym PEN (taka występuje najczęściej) instaluje się trzy aparaty, w sieci pięcioprzewodowej z odrębnymi przewodami PE i N (TN-S) – cztery. Ograniczniki klasy C (II) montuje się w rozdzielnicy budynku. Można również zastosować aparaty zespolone typu B+C, umieszczając je w rozdzielnicy budynku. To ostatnie rozwiązanie doskonale nadaje się do domów jednorodzinnych. Ograniczniki klasy D (III) umieszcza się bezpośrednio przy chronionych odbiornikach lub w rozdzielnicy, jeżeli budynek jest niezbyt rozległy. Mogą być montowane w puszkach i listwach oraz kanałach instalacyjnych, włączane do gniazd wtyczkowych, a także wbudowane w listwy zasilające sprzęt komputerowy lub radiowo-telewizyjny.

Uwaga! Stosowanie wyłącznie ograniczników klasy D nie zapewnia pełnej ochrony sprzętów elektronicznych.

Rodzaje ograniczników

Trzy lub cztery ograniczniki klasy B należy umieścić w złączu lub przy głównej rozdzielnicy
Autor: MOELLER ELECTRIC


Również w rozdzielnicy montuje się ograniczniki klasy C wystarczające dla większości urządzeń elektrycznych
Autor: MOELLER ELECTRIC


Ogranicznik klasy D (do dodatkowego zabezpieczenia szczególnie czułych urządzeń) może być włączany bezpośrednio do gniazda wtyczkowego
Autor: MOELLER ELECTRIC

Czy gotowa instalacja wymaga odbioru?
Wszystkie czynności związane z ochroną odgromową, a więc jej projekt i wykonanie należy, powierzyć specjalistom. Źle dobrana lub zrobiona ochrona może spowodować dodatkowe zagrożenie. Po wykonaniu instalacji piorunochronnej należy dokonać jej odbioru oraz zgodnie z normą sporządzić jej metrykę, a także wykonać pomiary kontrolne rezystancji uziemień. Wartość dopuszczalnej rezystancji uziemienia zależy w dużej mierze od warunków gruntowych. Szczegółowe dane zawierają normy. W trakcie odbioru należy sprawdzić zgodność wykonanej instalacji z dokumentacją, jakość zastosowanych materiałów i prawidłowość połączeń. Z tych czynności trzeba sporządzić protokół.

W każdej instalacji odgromowej jest tak zwane złącze kontrolne. Po wykonaniu instalacji trzeba przeprowadzić pomiar kontrolny rezystancji uziemień. Na czas pomiarów złącze kontrolne jest rozłączane
Autor: Andrzej Szandomirski

Czy instalacja wymaga przeglądów i konserwacji?

Dzięki wymiennym wkładkom z optycznym wskaźnikiem uszkodzenia łatwo naprawić ogranicznik uszkodzony w wyniku bliskiego wyładowania atmosferycznego
Autor: MOELLER ELECTRIC

Podczas eksploatacji powinna być poddawana okresowym badaniom, z których sporządza się protokoły. Przegląd instalacji piorunochronnej należy przeprowadzać przynajmniej dwa razy w roku, w tym na wiosnę przed nastaniem okresu burz wiosennych. Powinien on polegać na:
- optycznym sprawdzeniu stanu:
– połączeń części nadziemnej instalacji;
– zwodów, przewodów odprowadzających i przewodów uziemiających;
– zamocowania uchwytów dystansowych i przewodów instalacji w tych uchwytach;
- ocenie stopnia skorodowania przewodów i uchwytów oraz złączy śrubowych. Przynajmniej raz w roku w trakcie przeglądu wiosennego powinno się wykonać pomiary w celu określenia rezystancji uziomów. Może je zrobić tylko osoba mająca odpowiednie kwalifikacje. Wyniki należy zestawić w protokole pomiarów, który trzeba przechowywać wraz z metryką urządzenia i przedkładać osobie wykonującej następny pomiar. Stwierdzone podczas przeglądu uszkodzenia instalacji, nawet drobne, należy bezzwłocznie usunąć, gdyż niesprawna instalacja piorunochronna w razie uderzenia pioruna może być przyczyną uszkodzenia domu, a nawet pożaru. Jeśli stwierdzi się wzrost rezystancji uziomu, należy ustalić przyczynę (może nią być skorodowanie części podziemnej instalacji), a następnie naprawić uszkodzenia i ponownie wykonać pomiar, aby sprawdzić, czy jest zgodny z przepisami. Jeżeli w budynku z instalacją piorunochronną są prowadzone jakieś prace, które mogą spowodować jej uszkodzenie (na przykład roboty dekarskie czy tynkowanie), po ich zakończeniu trzeba koniecznie przeprowadzić przegląd kontrolny. Urządzenia ochrony wewnętrznej wymagają bieżącej kontroli przede wszystkim po bliskich wyładowaniach atmosferycznych. Ograniczniki klasy C są wyposażone w wymienne wkładki z optycznym wskaźnikiem uszkodzenia. Po stwierdzeniu uszkodzenia wkładkę należy wymienić. Koszt wymiany jest niewielki, natomiast niesprawny ogranicznik może się przyczynić do powstania znacznych strat. W ramach kontroli trzeba sprawdzić stan i prawidłowość połączeń oraz ciągłość przewodów wyrównawczych, a także prawidłowość połączeń ograniczników przepięć.

2 komentarze:

  1. U mnie mąż samodzielnie zakładał odgromniki i wszystkie części kupił na strzała w hurtowni dlaelektrykow.pl. Oni tam chyba mają dosłownie wszystko co może być potrzebne do "zabawy" z prądem :)

    OdpowiedzUsuń
  2. Hm. Widzę, że wpis jest bardzo rozbudowany. Ale to dobrze. Dzięki temu wiem teraz czym jest ochrona odgromowa. Także wielki dzięki za wpis :)

    OdpowiedzUsuń