czwartek, 14 lipca 2011

Kto i jak zarządza majątkiem małoletniego



Zdarza się, że niepełnoletnie dziecko nabywa na przykład działkę budowlaną. Ponieważ nie może samo działać w obrocie prawnym, wszelkie czynności dotyczące jego majątku dokonują za nie rodzice, ale nie tylko i nie zawsze wedle własnego uznania.
Źródłem majątku dziecka jest zazwyczaj darowizna (jeśli dostaje nieruchomość, darowizna musi mieć formę aktu notarialnego) albo dziedziczenie (na podstawie testamentu lub ustawy). Spadkodawca może również zamieścić w testamencie zapis zobowiązujący spadkobiercę do przeniesienia własności nieruchomości czy też ustanowienia odrębnej własności lokalu na rzecz małoletniego.

Kto może reprezentować dziecko?

1) Obydwoje rodzice. Najczęściej władza rodzicielska, to znaczy wychowywanie dziecka, opieka nad nim oraz zarządzanie jego majątkiem, należy do obojga rodziców. Wszystkie ich działania powinny być zgodne z interesem dziecka.
Rodzice jako przedstawiciele ustawowi dziecka reprezentują je u notariusza, w sądzie i w urzędach. W zasadzie każde z nich może działać samodzielnie, więc do aktu notarialnego staje jedno z rodziców, chociaż niektórzy notariusze wymagają, aby w istotnych sprawach (jak zbycie lub nabycie nieruchomości) stawili się obydwoje. Podobnie jest w sądzie i urzędach.

Dziecko przysposobione (adoptowane)
Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu ustaje dotychczasowa władza rodzicielska, a wszystkie prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa powstają pomiędzy dzieckiem a osobą adoptującą i ona od tej pory reprezentuje dziecko. Gdy jedno z małżonków adoptuje dziecko drugiego małżonka – wówczas władza rodzicielska przysługuje obojgu wspólnie.

2) Tylko jedno z rodziców. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy:
– drugie z rodziców nie żyje,
– jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej lub została ona zawieszona,
– w wyroku rozwodowym sąd powierzy wykonywanie władzy jednemu z rodziców,
– władza rodzicielska przysługuje tylko matce, a ojcostwo nie zostało ustalone albo ustalono je sądownie, ale bez przyznawania władzy ojcu.

3) Opiekun ustanowiony przez sąd reprezentuje dziecko, gdy:
– obydwoje rodzice nie żyją,
– rodzice są nieznani,
– żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska (pozbawienie, zawieszenie). Mimo to dziecko dziedziczy po rodzicach lub rodzice po nim,
– rodzice są małoletni i nie są małżeństwem,
– obydwoje rodzice zostali ubezwłasnowolnieni.

4) Kurator. Są sytuacje, w których żadne z rodziców (ani sądownie ustanowiony opiekun) nie może reprezentować dziecka, pomimo że przysługuje im władza rodzicielska (opieka), ze względu na sprzeczność interesów.
Jest tak przy czynnościach prawnych pomiędzy:
– dziećmi pozostającymi pod władzą rodzicielską tych samych rodziców (pomiędzy osobami pozostającymi pod opieką tej samej osoby),
– dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem (pomiędzy dzieckiem a opiekunem albo jego małżonkiem, rodzeństwem, jego rodzicami czy dziećmi).

Uwaga! Od powyższej reguły jest wyjątek: gdy rodzic (opiekun lub bliska mu osoba) dokonuje na rzecz dziecka darowizny nieruchomości, która nie jest w żaden sposób obciążona (w dziale III i IV księgi nie ma wpisów użytkowania, służebności, dożywocia, wpisu o wszczęciu egzekucji czy hipoteki).

Kuratora, który występuje w imieniu dziecka w trakcie czynności pomiędzy członkami najbliższej rodziny, ustanawia sąd opiekuńczy. Kuratorem może być osoba wskazana przez rodziców dziecka lub osoba wyznaczona przez sąd (adwokat, pracownik sądu). Za reprezentowanie dziecka kurator otrzymuje wynagrodzenie ustalone przez sąd, a wypłacane z zaliczki, którą rodzice są obowiązani wnieść w sprawie o ustanowienie kuratora.
Kuratela ustaje z chwilą zawarcia umowy, uprawomocnienia się orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej. W zasadzie ustanawia się tylu kuratorów, ile jest reprezentowanych dzieci, chyba że interesy między nimi nie są sprzeczne, na przykład występują jako współwłaściciele wydzierżawionej nieruchomości z powództwem o jej zwrot.
Sąd opiekuńczy ustanawia kuratora do zarządu majątkiem dziecka, gdy ogranicza władzę rodzicielską.

Dziecko konkubentówWładza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, którzy nie są małżeństwem, tylko wtedy, gdy ojciec uzna dziecko (w specjalnej procedurze) albo gdy przyzna mu ją sąd w razie sądowego ustalenia ojcostwa. Jednak sąd może powierzyć jej wykonywanie tylko jednemu z rodziców i wówczas tylko ten reprezentuje dziecko w sprawach majątkowych. W pozostałych wypadkach reprezentuje je matka.

W ważnych sprawach konieczna zgoda sądu

W ramach zarządu majątkiem dziecka rodzice lub opiekun wykonują wiele czynności. Pewne z nich są określane jako czynności przekraczające zwykły zarząd. Są to czynności bezpośrednio rozporządzające lub zobowiązujące do rozporządzania, dotyczące zbycia majątku, obciążenia go prawami rzeczowymi ograniczonymi lub zmiany jego przeznaczenia. Do dokonania przez rodziców (opiekuna) czynności przekraczającej zwykły zarząd potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego w formie postanowienia. Sąd tylko wtedy udzieli zgody, jeżeli uzna, że czynności te dokonywane będą w interesie dziecka. Możliwe jest na przykład takie rozstrzygnięcie sądu: udzieli zgody na sprzedaż działki, ale zobowiąże też rodziców do tego, by z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży kupili dla dziecka mieszkanie. O tym, czy dana czynność planowana przez rodziców wymaga zgody sądu, decydują okoliczności sprawy: wartość przedmiotu majątkowego i wartość majątku dziecka. Na przykład przyjęcie na rzecz dziecka w darowiźnie działki budowlanej wolnej od obciążeń nie wymaga zgody sądu, natomiast jeśli dziecko miałoby otrzymać starą kamienicę, którą trzeba będzie wyremontować, zgoda sądu opiekuńczego będzie konieczna.

Uwaga! Udzielenie przez sąd zezwolenia nie jest nakazem dokonania czynności. Mimo uzyskania zgody sądu rodzice mogą zrezygnować z zawarcia umowy.

Nieco inaczej jest, gdy dziecko ma nabyć spadek. W ciągu sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy (lub dowiedzenia się o istnieniu testamentu) rodzic w imieniu dziecka może spadek w całości przyjąć lub odrzucić – ale warunkiem jest zgoda sądu opiekuńczego. Gdyby przyjęcie czy odrzucenie spadku było dla dziecka niekorzystne, sąd zapewne takiej zgody nie wyda. Po upływie sześciu miesięcy dziecko nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, czyli odpowiada za długi spadkodawcy tylko do wysokości spadku.
Pozostałe działania określane jako czynności zwykłego zarządu (na przykład remont budynku, wynajem lokalu, naprawy) każde z rodziców może wykonywać samodzielnie i w tym zakresie nie podlega kontroli sądu. Rodzice mogą na przykład swobodnie dysponować dochodem uzykanym z wynajmu.

Czasami również kurator

Dwa postanowienia sądu – o ustanowieniu kuratora i następnie zgodzie na daną czynność – są potrzebne przy czynnościach przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka dokonywanych pomiędzy dziećmi lub rodzicami i dziećmi.

Uwaga! Zdaniem niektórych prawników w sytuacjach, gdy dana czynność jest przeprowadzana przed notariuszem, wystarczy zgoda sądu opiekuńczego na nią, bez konieczności ustanawiania kuratora. Jeśli zaś o danej sprawie rozstrzyga sąd cywilny – na przykład o zniesieniu współwłasności nieruchomości między matką a jej dziećmi – kurator jest niezbędny, ale nie ma potrzeby występowania o zgodę do sądu opiekuńczego.

Skutki złej reprezentacji

Gdy rodzice występują w imieniu dziecka, a nie powinni (bo nie przysługuje im władza rodzicielska, powinien działać opiekun, kurator albo potrzebne było zezwolenie sądu), wówczas czynność prawna jest nieważna. Zezwolenie na daną czynność nie może być udzielone już po zawarciu umowy.

Podstawa prawna:- kodeks cywilny
- kodeks rodzinny i opiekuńczy
- ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.)
- ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. nr 137, poz. 926 z późn. zm.)
- ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.)
- ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t. j. Dz. U. z 1997 r. nr 16, poz. 89 z późn. zm.)
- ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t. j. Dz. U. z 2002 r. nr 9, poz. 84 z późn. zm.)

O czym rodzice mogą decydować sami?

- mogą kupić dziecku działkę lub mieszkanie za swoje pieniądze. Stronami umowy są wówczas sprzedający i dziecko reprezentowane przez rodziców, a nieruchomość staje się własnością dziecka. W akcie notarialnym powinna się znaleźć wzmianka, że kupno następuje z pieniędzy rodziców,
- mogą przyjąć w imieniu dziecka darowiznę nieobciążonej nieruchomości od innej osoby, na przykład babci,
- mogą przyjąć w imieniu dziecka spadek, na przykład odziedziczone po dziadkach własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, jeśli nie jest obciążony żadnym długiem (dziecko zostanie wpisane do księgi wieczystej jako właściciel na podstawie postanowienia spadkowego i zaświadczenia o przyjęciu go w poczet członków spółdzielni),
- mogą wynająć mieszkanie dziecka, na przykład to odziedziczone po dziadkach, a dochód z wynajmu przeznaczać na potrzeby całej rodziny.

Kiedy rodzice potrzebują zgody sądu?

- chcą sprzedać nieruchomość dziecka lub udział w niej,
- chcą darować własność dziecka innej osobie,
- chcą zaciągnąć kredyt na remont budynku należącego do dziecka,
- zamierzają obciążyć nieruchomość dziecka hipoteką, służebnością, użytkowaniem,
- chcą odrolnić działkę dziecka,
- chcą kupić na rzecz dziecka działkę o znacznej wartości za jego pieniądze,
- chcą podzielić działkę dziecka,
- mają przyjąć w imieniu dziecka darowiznę obciążonej nieruchomości na przykład od dziadka (lub innej osoby, która nie została wymieniona w art. 98 kro),
- chcą wybudować dom na działce będącej własnością małoletniego dziecka (zgoda sądu potrzebna na wszystkie istotne czynności: pozwolenie na budowę, inne sprawy administracyjne, zawarcie umowy kredytu hipotecznego i zabezpieczenie jego spłaty hipoteką).

Kiedy potrzebny kurator?
- w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, gdy rodzic podważa treść testamentu sporządzonego na rzecz dziecka albo domaga się na swoją rzecz udziału w spadku ponad ten, który wynika z treści testamentu,
- w postępowaniu o dział spadku, gdy uczestnicy nie są zgodni, komu ma przypaść przedmiot współwłasności, a dziecko jest jednym ze spadkobierców,
- gdy darczyńca albo spadkodawca zrobią zastrzeżenie, że przedmioty, które przypadną dziecku, nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców,
- do przyjęcia spadku w imieniu dziecka nienarodzonego. Może ono bowiem być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli jest poczęte w chwili śmierci spadkodawcy (tj. w chwili otwarcia spadku), ale pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Kiedy konieczne i kurator, i zgoda sądu?

- dziecko ma przekazać w darowiźnie nieruchomość lub jej część na rzecz rodziców,
- nieletni syn ma dokonać darowizny na rzecz swojej siostry,
- dziecko ma przyjąć w darowiźnie od rodziców lub rodzeństwa nieruchomość obciążoną,
- dziecko ma scedować na rodziców swoją książeczkę mieszkaniową w celu jej zamknięcia i wykorzystania pieniędzy na budowę domu dla całej rodziny,
- rodzice chcą notarialnie ustanowić dla siebie służebność drogi koniecznej przez działkę dziecka,
- matka zamierza notarialnie znieść współwłasność nieruchomości (do księgi wieczystej są wpisani ona oraz jej dzieci), a cała nieruchomość ma przypaść jej lub jednemu z dzieci.

Czy dziecko musi płacić podatki? (Przemysław Wojtasik, doradca podatkowy)

Osoba małoletnia może być podmiotem praw i obowiązków podatkowych.
Zgodnie bowiem z art. 7 § 1 ordynacji podatkowej podatnikiem jest m.in. osoba fizyczna podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Przepisy prawa podatkowego nie definiują pojęcia osoby fizycznej, co zmusza do odniesienia się do przepisów prawa cywilnego. Zgodnie z art. 8 § 1 kodeksu cywilnego każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Może więc być podmiotem praw i obowiązków, także w zakresie podatków. Jednak zdolność do czynności prawnych osiąga się z chwilą uzyskania pełnoletności. Jeżeli osoba fizyczna nie jest pełnoletnia, w sprawach z zakresu prawa podatkowego reprezentowana jest przez rodziców lub innych opiekunów prawnych.
Z kolei zgodnie z art. 133 ordynacji podatkowej dziecko jako podatnik jest stroną w postępowaniu podatkowym. Ponieważ jednak art. 135 ordynacji stanowi, iż zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych w sprawach podatkowych ocenia się według przepisów prawa cywilnego, w trakcie postępowania podatkowego dziecko jest reprezentowane przez rodziców.
Przepisy ustaw podatkowych określają, kto płaci podatek oraz jakie zdarzenia podlegają opodatkowaniu.

Podatek dochodowy
W myśl ogólnej zasady ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązek podatkowy ciąży na osobie uzyskującej dochody. Odstępstwo od niej wprowadza jednak art. 7, zgodnie z którym dochody małoletnich dzieci podlegają łącznemu opodatkowaniu z dochodami rodziców. Ustawodawca określił pewne wyjątki od tej reguły: do dochodów rodziców nie dolicza się dochodów dzieci z ich pracy (musimy także pamiętać o tym, iż możliwość zatrudniania małoletnich na podstawie stosunku pracy jest znacznie ograniczona przepisami kodeksu pracy), stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku.
Warunkiem łącznego opodatkowania jest istnienie po stronie rodziców prawa do pobierania pożytków ze źródeł przychodów dzieci. Jeśli rodzicom nie przysługuje takie prawo, podmiotem zobowiązanym do dokonania rozliczenia podatkowego jest zarządca lub kurator powołany na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Przykład. Piętnastoletni Jan K. odziedziczył po dziadku lokal użytkowy, który został wynajęty. Zarząd lokalem sprawują rodzice, przeznaczając uzyskane z tego tytułu pieniądze na utrzymanie i wychowanie syna. Dochody osiągane z najmu doliczane są do dochodów rodziców i oni też dopełniają wszystkich obowiązków związanych z ich rozliczeniem.

Podatek od spadków i darowizn
Małoletnie dziecko może być również podatnikiem podatku od spadków i darowizn. Stosownie do art. 5 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, a w razie darowizny – solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.
Wysokość tego podatku zależy od tego, do której grupy podatkowej zaliczony jest nabywca. Dzieci i wnuki (zstępni) zaliczane są do I grupy podatkowej, w odniesieniu do której kwota zwolniona od podatku wynosi 9 637 zł. Podatek oblicza się od nadwyżki ponad kwotę wolną, według określonej w ustawie skali (zależnie od grupy podatkowej i kwoty darowizny czy spadku). Przy ustalaniu wysokości podatku należy pamiętać o zwolnieniu określonym w art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy (darowizna na cele mieszkaniowe do określonych kwot) oraz w art. 16 ust. 1 ustawy (zwolnienie nabycia w drodze darowizny lub spadku wartości 110-metrowego mieszkania przy spełnieniu określonych warunków).
Przykład. Dziesięcioletni Paweł W. otrzymał w drodze spadku mieszkanie po babci. W świetle przepisów podatkowych jest z tego tytułu podatnikiem podatku od spadków. W związku z tym ciąży na nim obowiązek złożenia zeznania podatkowego i zapłaty ustalonego w drodze decyzji urzędu skarbowego podatku. Czynności tych dokonują za niego rodzice jako jego przedstawiciele ustawowi.

Inne podatkiNa dziecku będącym właścicielem odziedziczonej bądź darowanej nieruchomości mogą również spoczywać inne ciężary publicznoprawne.
Na przykład zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych osoby fizyczne będące właścicielami nieruchomości są podatnikami podatku od nieruchomości. W takiej sytuacji obowiązki związane z uiszczeniem podatku (złożenie informacji, zapłata podatku ustalonego przez organ podatkowy) również będą wypełniać rodzice – jako przedstawiciele ustawowi dziecka.

1 komentarz: