Ciepłe i wygodne poddasze

Decyzja o zagospodarowaniu poddasza powinna być poprzedzona oceną stanu technicznego elementów konstrukcji, możliwości usytuowania urządzeń sanitarnych i wygospodarowania odpowiedniej przestrzeni użytkowej.

Przed przystąpieniem do jakichkolwiek działań budowlanych należy sporządzić szczegółowy plan zagospodarowania poddasza uwzględniający podział przestrzenny i funkcjonalny całej powierzchni. Zadanie to najlepiej powierzyć architektowi.
Projekt powinien zawierać rozwiązanie komunikacyjne – czyli wejście na poddasze – rozplanowanie poszczególnych pomieszczeń oraz rozmieszczenie w nich niezbędnego wyposażenia i mebli. Plan powinien wskazywać również usytuowanie okien – tych, które są, i tych dodatkowych, a także liczbę potrzebnych punktów świetlnych oraz miejsca doprowadzenia wszelkich instalacji.
Oglądając plan, trzeba pamiętać o niejednakowej wysokości całego pomieszczenia pod połacią dachu, która w skrajnych częściach poddasza często jest zbyt mała, aby mogły one pełnić pełnowartościowe funkcje użytkowe.
Planując podział przestrzeni poddasza, należy pamiętać o słupach podpierających więźbę dachową. Oczywiście nie da się ich przestawić czy wyeliminować, ale można je ukryć w ścianach działowych. Niezmiernie ważne jest właściwe usytuowanie okien we wszystkich pomieszczeniach wymagających doświetlenia. Jeśli okno ma się znaleźć w łazience czy garderobie, to bez szkody dla funkcji pomieszczenia można je umieścić wysoko. Natomiast w pokojach dolna krawędź okna nie powinna być wyżej niż 110 cm nad poziomem podłogi – abyśmy siedząc, nie widzieli jedynie nieba.

Sami możemy sprawdzić:
- lokalizację pionów kanalizacyjnych – bo jeśli chcielibyśmy wygospodarować na poddaszu dodatkową łazienkę, ważne jest, aby urządzenia sanitarne znalazły się w ich pobliżu; w przeciwnym wypadku trzeba będzie zamontować urządzenie rozdrabniająco-przepompowujące;
- wysokość kominów wentylacyjnych – od wlotu do kratki wentylacyjnej na poddaszu do wylotu z komina powinny być przynajmniej 2 m, aby w kominie mógł powstać ciąg; przy mniejszej wysokości konieczne będzie zainstalowanie wentylatorów mechanicznych;
- moc istniejącego kotła – aby się upewnić, czy ogrzeje dodatkową kubaturę. Jeśli nie, trzeba się zdecydować na zainstalowanie dodatkowego kotła na poddaszu lub ogrzewanie elektryczne;
- pojemność szamba – jeżeli ścieki odprowadzane są do szamba, należy się upewnić, czy jest ono na tyle pojemne, by przejąć ścieki z dodatkowej łazienki.

Konstruktor oceni:
- nośność stropu – a gdy okaże się  to konieczne, zaleci wzmocnienie stropu, tak aby przeniósł dodatkowe obciążenia;
- stan techniczny więźby i pokrycia dachu oraz możliwości ułożenia ocieplenia od strony poddasza.

Architekt oceni:
- czy przy istniejącym kącie nachylenia połaci dachowych uzyska się wystarczającą powierzchnię użytkową i czy po wykończeniu poddasza pomieszczenia będą miały wygodną wysokość;
- możliwość wygodnego usytuowania schodów – zwłaszcza gdy dotychczas były one składane. Schody na poddasze nie mogą utrudniać użytkowania niższej kondygnacji i nie powinny zabierać cennego miejsca w najwyższej części poddasza.

Poddasze pod dachem...
...dwuspadowym. Taki układ połaci dachowych jest bardzo korzystny dla prostego rozplanowania pomieszczeń, gdyż trudne do zagospodarowania, przestrzenie pod skosami biegną jedynie wzdłuż dwóch przeciwległych boków. Dwa pozostałe zamknięte są przez pionowe ściany szczytowe. W ścianach tych można umieścić duże okna lub drzwi na balkon czy taras, można też przy nich ustawić wyższe półki na książki albo szafę. Jeżeli dach oparty jest na ściance kolankowej, przestrzeń poddasza jest większa i łatwiej ją zagospodarować.

Autor: Andrzej Szandomirski

...wielopołaciowym. Zagospodarowanie przestrzeni poddasza jest tu dużo trudniejsze. Jest ona znacznie mniejsza od tej pod dachem dwuspadowym o połaciach z podobnym spadkiem. Dodatkową przestrzeń umożliwiającą swobodne podejście do okna można uzyskać poprzez rozbudowanie dachu lukarnami. Odpowiednio duża lukarna umożliwia umieszczenie w jej wnęce wyższej półki na książki czy nawet ustawienie pod oknem stołu.

Autor: Paweł Kowalski

...mansardowym. Ten typ dachu pozwala maksymalnie wykorzystać przestrzeń poddasza. Bardzo strome połacie sprawiają, że powierzchnie pod skosami stanowią małą część całości poddasza. W tych niemal pionowych połaciach można umieścić płytkie lukarny, uzyskując w ten sposób podobny efekt doświetlenia pomieszczeń i możliwość ustawienia mebli jak na poddaszu ze ścianami szczytowymi pod dachem dwuspadowym.

Autor: Tomasz Myśluk

Adaptacja zgodna z prawem
Adaptacja poddasza, tak samo jak przystosowanie innych pomieszczeń niemieszkalnych na cele mieszkalne, wymaga zgłoszenia w starostwie. Trzeba go dokonać co najmniej 30 dni przed planowaną zmianą sposobu użytkowania. W zgłoszeniu musimy określić dotychczasowy i planowany sposób użytkowania pomieszczeń. Należy też złożyć oświadczenie o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.
Jeśli prace adaptacyjne będą się wiązały także z nadbudową budynku lub przeróbką konstrukcji dachu, to potrzebne będzie pozwolenie na budowę, co wiąże się z koniecznością opracowania projektu robót. Może też być potrzebna opinia techniczna dotycząca możliwości nadbudowy.
Trzeba też pamiętać o tym, że jeśli w danej miejscowości nie ma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w przypadku nadbudowy lub przebudowy zmieniającej jego formę architektoniczną budynku potrzebna będzie decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Z wnioskiem o wydanie tej decyzji trzeba wystąpić do urzędu gminy. Oczekiwanie na jej wydanie z uwagi na skomplikowaną procedurę przygotowania może potrwać kilka miesięcy, dlatego trzeba to uwzględnić przy planowaniu prac związanych z nadbudową.

Jak określić moc kotła?

Najpierw trzeba określić orientacyjne straty ciepła. W przybliżeniu wynoszą one:
- około 150 W/m² (60 W/m³) – w domach wybudowanych przed 1980 r.,
- około 100 W/m² (40 W/m³) – w domach wybudowanych w latach 1980-92,
- około 70 W/m² (30 W/m³) – w domach, które powstały po 1992 r.
Jednak ze względu na stosowane w tych latach technologie oraz nieprzestrzeganie reżimów technologicznych podane wielkości mogą być obarczone 30-50% błędem, co również należy wziąć pod uwagę.
W dużym uproszczeniu można przyjąć, że w domach jednorodzinnych o powierzchni około 150 m² wystarczy kocioł o mocy 11-16 kW.

Wygodnie pod skosami

Łóżko pod skosem ustawione wzdłuż ściany. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		WC pod skosem. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Wanna pod skosem ustawiona prostopadle do ściany. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Miejsce do pracy przy biurku. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Miejsce do pracy przy komputerze. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Wszystkie wymiary podano w centymetrach. Zanim staniemy na poddaszu gotowi do pracy, musimy wiedzieć, od czego zacząć. Od dobrego rozplanowania robót zależeć będzie zarówno jakość, jak i koszt pracy.

Zalecana kolejność prac budowlanych
1. Przedłużenie pionów instalacyjnych.
2. Wyrównanie stropu – ślepą podłogę trzeba ułożyć tylko wtedy, jeśli wystające ze stropu belki utrudniają poruszanie się po poddaszu.
3. Wykonanie dodatkowych otworów okiennych i wstawienie okien.
4. Ułożenie folii dachowej (wiatroizolacji) i ocieplenia między krokwiami.
5. Montaż ścian działowych i wykonanie konstrukcji sufitu nad najwyższą częścią poddasza.
6. Rozprowadzenie instalacji.
7. Ułożenie pozostałej warstwy ocieplenia.
8. Wykonanie podłóg.
9. Montaż poszycia ścian działowych, skosów i sufitu oraz wykończenie ścian i podłóg.
10. Zabudowa skosów.

1. Woda i kanalizacja
Pomieszczenia, do których trzeba doprowadzić wodę i kanalizację, to łazienka, ubikacja i kuchnia. Gdy znajdują się nad podobnymi pomieszczeniami, wystarczy przedłużyć piony i włączyć się do nich za pomocą odpowiednich podejść. Przynajmniej jeden pion kanalizacyjny w domu wyprowadzony jest ponad dach i zakończony wywiewką. Jeśli podłączymy się właśnie do niego, odpadnie przedłużanie pionu z niższej kondygnacji. Jeżeli w trakcie adaptacji poddasza łazienka wypadnie z dala od istniejącego pionu kanalizacyjnego, będzie konieczne poprowadzenie nowego pionu przez niższe kondygnacje. Zazwyczaj jest to skomplikowane i wiąże się z ich remontem.
Doprowadzenie wody do urządzeń jest znacznie prostsze – rury można doprowadzić w dowolne miejsce.

Podejścia kanalizacyjne, czyli rury łączące przybory sanitarne z pionem

- Muszą mieć odpowiednie spadki – od 2 do 15 cm na metr rury – oraz właściwą średnicę – 110 mm do sedesu, 50 mm do wanny i natrysku, 32-40 mm do umywalki.
- Powinny być możliwie krótkie – nie dłuższe niż 1 m do WC, nie dłuższe niż 3 m do pozostałych urządzeń. Jeśli potrzebne są dłuższe, można zastosować rury większej średnicy, zamontować zawór napowietrzający lub poprowadzić dodatkowy przewód napowietrzający.

Autor: Piotr Mastalerz

2. Wyrównanie stropów

Jeśli na podłożu są niezbyt duże nierówności, z ich wyrównywaniem warto poczekać do czasu, aż wybuduje się ściany działowe. Nie wolno z tym czekać tylko wtedy, gdy ze stropu wystają belki, o które łatwo się potknąć podczas prac. Najprostszy sposób to wykonanie ślepej podłogi. W przestrzeni między belkami układa się izolację termiczną, która jednocześnie stanowi izolację akustyczną, a na belkach stropowych – na przykład płyty OSB grubości przynajmniej 25 mm.

3. Okna

Nowe gwarantują nie tylko lepsze doświetlenie poddasza, ale także możliwość sprawniejszej wentylacji pomieszczeń. Są dwa sposoby na zapewnienie światła dziennego – wybudowanie lukarny oraz wstawienie w połać okna dachowego.
Lukarna powiększa przestrzeń użytkową poddasza, ale światło wpadające przez pionowo ustawione okno zatrzymuje się na jej ściankach. Dlatego im wnęka lukarny jest głębsza, tym słabiej doświetlone jest pomieszczenie. Zaleca się więc, aby szerokość lukarny (z jednym lub kilkoma oknami) była większa niż połowa szerokości pomieszczenia. Przy doborze kształtu i wielkości lukarny powinno się uwzględnić styl domu, a wielkość i rozmieszczenie jej okien powinny być dopasowane do wielkości i rozmieszczenia okien na elewacji. Dlatego warto powierzyć to zadanie architektowi.
Decydując się na kilka lukarn na jednej połaci, należy pamiętać o tym, iż usytuowanie ich zbyt blisko siebie może powodować zaleganie śniegu pomiędzy ich ściankami, a w efekcie  prowadzić do ich zawilgocenia i dodatkowo obciążać konstrukcję dachu.

Balkon na poddaszu nie zawsze musi się znajdować na ścianie szczytowej, czasem robi się go zamiast fragmentu połaci dachu. Wiąże się to jednak z cofnięciem ściany zewnętrznej w głąb poddasza. Jeśli na niższej kondygnacji ściana nie jest także cofnięta, na górze powstaje mały taras. To bardzo wrażliwe miejsce – czasem mała nieszczelność prowadzi do zwilgocenia położonego pod nim pomieszczenia. Autor: Hanna Długosz		Balkon niekoniecznie musi być płytą, na którą wychodzi się przez pionowe drzwi; można zamontować w połaci specjalne wysokie okno połaciowe – balkon dachowy. Autor: Jarosław Kąkol

Konstrukcja lukarny
Aby wybudować lukarnę o szerokości przekraczającej 180 cm, trzeba przeciąć jedną lub dwie krokwie i zamocować wymiany. Niezbędne jest również wzmocnienie na całej długości krokwi, na których będą się opierać ścianki lukarny, poprzez przybicie dodatkowej krokwi tej samej grubości.

Konstrukcja popularnej lukarny o szerokości trzech rozstawów krokwi. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Jeśli lukarna jest szersza niż potrójny rozstaw krokwi, konstrukcja wzmacniająca więźbę dachową musi być dobrana przez konstruktora na podstawie obliczeń. Możliwe, że wystarczą wymiany i wzmocnione krokwie, ale może się też okazać, że konieczne będzie wprowadzenie słupów podpierających więźbę oraz płatwi.

Konstrukcja lukarny opartej na ścianach bocznych i kalenicy. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Alternatywą dla lukarn są okna dachowe. Montuje się je dość łatwo i zazwyczaj nie wymagają ingerencji w konstrukcję więźby dachowej. Aby zapewnić maksymalne doświetlenie poddasza, górna płaszczyzna wnęki okiennej powinna być równoległa do podłogi, natomiast dolna – prostopadła.
Chcąc zwiększyć ilość światła dostającego się do pomieszczenia, można zestawiać ze sobą kilka okien – zarówno w pionie, jak i w poziomie. Należy jednak pamiętać o tym, że przez okno połaciowe dostaje się dużo więcej promieni słonecznych niż przez umieszczone pionowo. Jeżeli zatem okno jest zbyt duże lub w pomieszczeniu jest wiele okien połaciowych, może dochodzić do nadmiernego rozświetlenia i przegrzania go latem. Zimą duże przeszklenia sprzyjają większym stratom ciepła. bo choć produkowane obecnie okna mają bardzo dobrą izolacyjność termiczną, ucieka przez nie kilkakrotnie lub nawet kilkunastokrotnie więcej ciepła niż przez ścianę lub dach o tej samej powierzchni.

Sposoby dopasowania okna dachowego do więźby dachowej. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

4. Folia dachowa i ocieplenie
Folia dachowa rozpięta pod pokryciem zabezpieczy ocieplenie przed zawilgoceniem od zewnątrz; zawilgocona wełna utraciłaby właściwości termoizolacyjne. Ułożenie folii na krokwiach od góry wymaga zdjęcia pokrycia dachowego. Gdy podczas adaptacji nie planuje się tego, folię mocuje się do łat nabitych po obu stronach krokwi, pozostawiając kilkucentymetrową szczelinę wentylacyjną pomiędzy pokryciem dachu a folią. Najlepiej stosować folię o wysokiej paroprzepuszczalności – przynajmniej 700 g/m2/24 h. Można wtedy dosunąć do niej ocieplenie bez obawy, że na ich styku wykropli się para znajdująca się w powietrzu przenikającym z wnętrza przez dach.
Zazwyczaj wysokość krokwi nie przekracza 18 cm, zatem po zostawieniu nad folią 3-centymetrowej przerwy pomiędzy krokwiami można umieścić tylko 15 cm wełny. Niestety, taka grubość nie wystarczy, aby współczynnik przenikania ciepła dachu osiągnął wartość niższą niż 0,2 W/(m²·K) – aby ją osiągnąć, konieczna jest warstwa ocieplenia grubości 20-25 cm.
Latem powierzchnia dachu może się nagrzewać nawet do 60° C, z kolei zimą przez nieizolowany dach może uciekać na zewnątrz nawet 25% ciepła.
Dlatego niezmiernie ważne jest rzetelne wykonanie otuliny termicznej poddasza. Aby uzyskać ekonomicznie uzasadnioną wartość współczynnika przenikania ciepła dachu U = 0,16-0,2 W/(m²·K), należy ułożyć warstwę ocieplenia grubości 20-25 cm. Tę część, której brakuje do osiągnięcia pożądanej grubości, umieszcza się między łatami dobitymi do krokwi. Robi się to jednak dopiero po wybudowaniu szkieletowych ścian działowych.

Kiedy wstawia się okna dachowe, trzeba opamiętać o dobrym uszczelnieniu ich styku z połacią. Folię dachową, która od zewnątrz chroni ocieplenie przed zamoknięciem, trzeba dokleić do ościeżnicy okna. Autor: Magdalena Kosińska		W stropie drewnianym między belkami można ułożyć miękką wełnę – poprawi ona nie tylko izolacyjność termiczną, ale przede wszystkim akustyczną. Drewniane belki przykrywa się od góry płytami wiórowymi, a na nich układa się parkiet lub panele. Autor: URSA		Płyty suchego jastrychu zastępują podkład betonowy, dzięki czemu podczas adaptacji poddasza można prawie wyeliminować materiały „mokre”, które podczas wysychania oddają wilgoć do pomieszczenia. Autor: Mariusz Bykowski

Jak poprawnie ocieplić poddasze

Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

5. Ściany działowe

Lekkie ściany działowe z płyt gipsowo-kartonowych powinny być posadowiane bezpośrednio na masywnym stropie. Pozwoli to uniknąć zjawiska tak zwanego bocznego przenoszenia dźwięku. Jeżeli w  podłożu są nierówności, przed przystąpieniem do montażu stalowej konstrukcji ściany należy je zniwelować, na przykład zaprawą wyrównawczą. Warstwę zaprawy układa się tylko na linii przebiegu ściany. Ze względów akustycznych pod profilem przykręcanym do podłoża powinno się umieścić pas materiału izolacyjnego, na przykład filcu, gumy, korka lub taśmy z pianki poliuretanowej.
Gdy ściana przebiega równolegle do krokwi lub jętek i wypada dokładnie pod nimi, górny profil montuje się bezpośrednio do nich. Jeśli wypada między nimi, wówczas między krokwiami wstawia się poprzecznie wymiany (w rozstawie nie większym niż 100 cm) i przykręca do nich górny profil. Wymiany powinny być umieszczone między krokwiami i zamocowane do ich boków, możliwie jak najbliżej poszycia dachu. Umożliwi to wpuszczenie ściany działowej w dach i dzięki temu dokładniejsze uszczelnienie akustyczne. Jeśli dostawimy  ścianę do wykończonego sufitu czy skosu, szczelina powietrzna między płytami gipsowo-kartonowymi stanowiącymi poszycie sufitu a ułożoną nad nimi wełną będzie tworzyła mostek akustyczny, czyli miejsce, przez które przenikają dźwięki.
Górny profil ściany przebiegającej prostopadle do krokwi i jętek mocuje się bezpośrednio do nich – jeśli ich rozstaw nie przekracza 100 cm; gdy rozstaw jest większy – zanim przykręci się górny profil – trzeba przybić między nimi wymiany.

Dwa sposoby połączenia ścian działowych. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Połączenie skosów z sufitem. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

6. Instalacje

Doprowadzenie wody. Rury układa się dziś najczęściej w podłodze lub w bruzdach ściennych. Nie do wszystkich urządzeń trzeba doprowadzić ciepłą i zimną wodę. Tylko zimna będzie potrzebna w WC i pralce. W miejscach przeznaczonych na urządzenia sanitarne w ścianie szkieletowej montuje się specjalne stelaże służące do ich zawieszenia. Instalację prowadzi się wewnątrz szkieletu, a wyprowadzenia ze ściany stabilizuje się odpowiednimi kształtownikami stalowymi. Należy unikać łączenia rur w podłodze, bo każde połączenie to potencjalne miejsce przecieku. Rury z ciepłą wodą powinny być izolowane – owija się je otuliną lub umieszcza w warstwie wełny bądź styropianu.

Jeśli w ścianie szkieletowej prowadzi się rury instalacji wodnej bądź kanalizacyjnej, między słupkami dodatkowo wstawia się listwy mocujące, które ułatwiają ich stabilizację, oraz trawersy umożliwiające zamontowanie umywalek. W miejscach podłączenia bidetu i WC w ścianie montuje się odpowiedni stelaż instalacyjny. Autor: KNAUF		Wodę w instalacji c.o. najwygodniej doprowadzić do grzejników rurami ułożonymi w podłodze w izolacji termicznej. Autor: Mariusz Bykowski

Doprowadzenie prądu. Najlepszym rozwiązaniem jest doprowadzenie odrębnych obwodów zasilających gniazda wtyczkowe dla odbiorników przenośnych oraz wypusty dla odbiorników zainstalowanych na stałe. Należy to zrobić nawet wtedy, gdy wiąże się to z koniecznością zainstalowania na tablicy dodatkowych zabezpieczeń.
Każdy obwód musi mieć odrębne zabezpieczenie nadmiarowoprądowe (dawniej funkcję tę spełniał bezpiecznik topikowy zwany popularnie korkiem), a każda grupa obwodów – zabezpieczenie różnicowoprądowe na prąd różnicowy 30 mA. Podział instalacji na obwody zapewnia większą niezawodność użytkowania, gdyż uszkodzenie jednego z nich nie pozbawia zasilania odbiorników z pozostałych obwodów. Z tego względu zaleca się przyłączanie do jednego obwodu nie więcej niż dziesięciu gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia oraz podobnej liczby wypustów zasilających oprawy oświetleniowe zamontowane na stałe.
Wszystkie przewody powinny mieć żyły z miedzi.
Sposób wykonania instalacji zależy przede wszystkim od charakteru pomieszczenia i jego wykończenia. Obwody instalacyjne należy układać w liniach prostych wzdłuż krawędzi ścian. Takie umieszczenie instalacji pozwoli na łatwe odtworzenie jej przebiegu na podstawie rozmieszczenia puszek i osprzętu, a samą instalację uchroni przed przypadkowym uszkodzeniem.
W ostatnim czasie coraz powszechniej stosowane są systemy listew i kanałów instalacyjnych. Listwy takie mają niewielkie wymiary, można więc umieścić je na wierzchu ścian, na przykład przy podłodze. Dzięki temu instalację da się zamontować już po wykończeniu i pomalowaniu pomieszczeń.
Instalacja taka umożliwia wprowadzenie  dowolnych zmian w trakcie użytkowania bez konieczności niszczenia ścian. Przypodłogowe listwy instalacyjne wyposażone są w dwie lub więcej komór, w których można układać obwody o różnym przeznaczeniu.
Montując instalację elektryczną na poddaszu budynku wyposażonego w zewnętrzną ochronę odgromową, należy pamiętać o konieczności zachowania odpowiednich odstępów. Uchroni to przed powstawaniem groźnych przeskoków iskrowych.
Instalacje elektryczne powinna wykonywać osoba mająca odpowiednie uprawnienia.

Przewody elektryczne najwygodniej prowadzić wzdłuż elementów więźby – jętek i krokwi. Autor: Mariusz Bykowski

Ogrzewanie

Szczególnie ważne jest umieszczenie grzejnika pod oknem w łazience, mimo że nierzadko jest to trudne. Ze względu na dużą wilgotność powietrza na powierzchni szyby, która zawsze jest zimniejsza niż ściana, wykrapla się bowiem para wodna i gdyby nie było grzejnika, mogłaby z niej kapać woda. Autor: Mariusz Bykowski

Grzejniki na poddaszu, tak jak w każdym pomieszczeniu, najlepiej umieścić pod oknami. Trzeba tylko pamiętać o tym, że ciepłe powietrze unoszące się znad grzejnika bezpośrednio w kierunku szyby to zwiększone straty ciepła. Dlatego wszędzie, gdzie to tylko możliwe, nad grzejnikiem powinien znaleźć się parapet odchylający strumień ciepłego powietrza w kierunku pomieszczenia.
Typowe grzejniki mają wysokość co najmniej 30 cm. Zarówno pod, jak i nad nimi trzeba zostawić minimum 10-centymetrową wolną przestrzeń, aby umożliwić swobodną cyrkulację powietrza. W sumie, uwzględniając spadek połaci dachowej, najniższy grzejnik można powiesić na ścianie wysokości minimum 45 cm. Gdy połać dachu schodzi niżej, zamiast grzejników można zastosować konwektory, czyli ożebrowane rury umieszczone w specjalnej obudowie. Można je ustawić na nóżkach na podłodze albo zabudować w kanale poniżej poziomu posadzki – wówczas widoczny jest tylko ruszt osłaniający konwektor ułożony na równi z posadzką. Konwektory mają wysokość od kilku do kilkunastu centymetrów, ale oczywiście trzeba pozostawić nad nimi jeszcze co najmniej kilkanaście centymetrów wolnej przestrzeni. Zaletą konwektorów, szczególnie tych instalowanych pod posadzką, jest możliwość umieszczenia ich w znacznej odległości od ściany bez zmniejszania funkcjonalności i utraty estetyki pomieszczenia. Mogą być one wyposażone w niewielki, niewidoczny z zewnątrz wentylator zwiększający ich wydajność grzewczą. Niestety, aby cała instalacja c.o. pracowała prawidłowo, do konwektorów – podobnie jak do ogrzewania podłogowego – potrzebny jest zazwyczaj osobny obieg grzewczy, niezależny od obiegu grzejników. Trzeba poprowadzić osobne rury oraz założyć dodatkową pompę i armaturę, co znacznie zwiększa koszt instalacji.
Zastosowanie na poddaszu wyłącznie ogrzewania podłogowego może  się okazać niemożliwe ze względu na konieczność ograniczenia temperatury powierzchni posadzki do 28°C. Konsekwencją może być niedostateczna wydajność takiego ogrzewania – niewystarczająca do pokrycia stosunkowo dużych strat ciepła występujących na poddaszu. Ogrzewanie podłogowe musiałoby być wówczas wspomagane dodatkowymi urządzeniami grzewczymi.

Usytuowanie grzejnika i parapetu pod oknem dachowym (wszystkie trzy przykłady są poprawne, bo nie dochodzi do zaburzenia ruchu ciepłego powietrza). Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Wentylacja

Zgodnie z Polską Normą w każdym pomieszczeniu na poddaszu powinien być osobny kanał wentylacji grawitacyjnej. Ponieważ kanały takie są na ogół krótkie (mają nie więcej niż 2 m), zdarzają się trudności z uzyskaniem w nich dostatecznego ciągu i wówczas wentylacja na najwyższej kondygnacji nie działa. Konsekwencją są zawilgocone ściany i złe samopoczucie mieszkańców. Nadmiar wilgoci może też sprzyjać rozwojowi pleśni.
Szczególnie na poddaszu warto zatem zastosować wentylację mechaniczną. Najprostsze rozwiązanie to niewielkie wentylatory wyciągowe w łazienkach i garderobach montowane zamiast tradycyjnych kratek wentylacyjnych. Mogą one działać stale lub okresowo – włączane i wyłączane ręcznie, ewentualnie sprzężone z wyłącznikami światła w pomieszczeniach, w których są zainstalowane, albo sterowane czujnikami stężenia dwutlenku węgla lub wilgotności. Można też zastosować jeden centralny wentylator wyciągowy na dachu, do którego kanałami wentylacyjnymi doprowadzone będzie powietrze z łazienek, garderób i pomieszczeń bez okien. Ważną zaletą takiego rozwiązania jest znacznie mniejsza hałaśliwość instalacji w porównaniu z szumem wentylatorów. Każde z tych rozwiązań wymaga doprowadzenia powietrza do pomieszczeń. Najprostszym sposobem są nawiewniki okienne lub ścienne, których stopień otwarcia może być sterowany ręcznie lub automatycznie.
Przestrzeń poddasza, zwłaszcza doświetlonego oknami dachowymi, latem nagrzewa się znacznie bardziej niż niższe kondygnacje.
Jeśli chce się mieć komfort cieplny, a jednocześnie nie chce się mieć wciąż zasłoniętych okien, warto zainstalować klimatyzator. Najpopularniejszym urządzeniem tego rodzaju jest tak zwany split. Składa się on z jednostki nawiewającej zimne powietrze, która jest zainstalowana wewnątrz, i jednostki zewnętrznej zainstalowanej poza budynkiem, w miejscu możliwie najchłodniejszym. Jednostkę wewnętrzną mocuje się na ścianie albo na suficie, co może się okazać kłopotliwe na poddaszu, gdzie jest dużo skosów. W jednostce wewnętrznej wykrapla się woda, którą trzeba odprowadzić do kanalizacji lub na zewnątrz. Dostępne są także klimatyzatory złożone z jednej jednostki zewnętrznej, do której podłączonych jest kilka jednostek wewnętrznych (multisplit). Jeśli chłodzi się kilka pomieszczeń, takie rozwiązanie jest tańsze, niż zastosowanie niezależnych klimatyzatorów.

Ile pary wodnej wydziela się w pomieszczeniach mieszkalnych
- człowiek w czasie spoczynku - około 30 g/h
- człowiek podczas pracy fizycznej - do 200 g/h
- gotowanie - do 250 g/h
- kąpiel - do 1000 g/h
- rośliny doniczkowe - około 50 g/h.

7. Dodatkowa warstwa ocieplenia

Do spodu krokwi na ocieplonych skosach przybija się łaty o wymiarach 5 x 5 cm. Między nimi układa się warstwę wełny, dzięki której osiąga się 20-centymetrową grubość ocieplenia. Aby wełna nie wysuwała się do wnętrza, można rozpiąć między łatami żyłkę lub drut miedziany. Zanim jednak ułoży się folię, mocuje się ruszt pod płyty suchego tynku – stalowy lub drewniany. Gdy chce się uzyskać lepszą izolacyjność termiczną dachu, można ułożyć między rusztem jeszcze jedną warstwę wełny.
Od strony pomieszczenia osłania się ją folią paroizolacyjną, która zabezpiecza ją przed wnikaniem pary wodnej z wnętrza. Do drewnianego rusztu mocuje się ją zszywkami, a do profili aluminiowych – taśmą dwustronną. Folię układa się z 10-centymetrowymi zakładami, nie naciągając jej zbyt mocno, ponieważ pod wpływem zmian temperatury kurczy się lub wydłuża. Na połączenia nakleja się taśmę, najlepiej taką, która rozciąga się i kurczy w podobny sposób jak folia. Zapobiegnie to fałdowaniu oraz miejscowemu odklejaniu się folii lub taśmy. Na nieszczelności szczególnie narażone są miejsca styku folii ze ścianami, z ościeżnicami i przechodzącymi przez nią rurami.
Ze względu na niewielką przyczepność większości taśm klejących do chropowatych powierzchni należy stosować w tych miejscach taśmy dwustronnie klejące z kauczuku butylowego, a miejsca styku dociskać listewkami.

Aby dobrze ocieplić fragment skosu wokół otworów – okien dachowych i wyłazów... Autor: Magdalena Kosińska		...wełnę układa się także w ościeżach. Autor: Magdalena Kosińska

8. Podłoga

Aby strop poddasza stanowił skuteczną barierę dla odgłosu kroków i dźwięków uderzeniowych, najlepiej wykonać na nim podłogę pływającą, która nie jest na stałe połączona ani z podłożem, ani ze ścianami. Na stropie układa się minimum 40-milimetrową warstwę materiału izolacyjnego (podwojenie tej grubości może zwiększyć izolacyjność akustyczną o blisko 5 dB), na przykład wełny mineralnej czy miękkiej płyty pilśniowej. Następnie układa się płyty suchego jastrychu o łącznej grubości 2-2,5 cm (dwie warstwy przesunięte względem siebie o 20 cm lub gotowe płyty podwójne). Inne rozwiązanie to płyty podłogowe z warstwą materiału izolacyjnego.
Na nierównym stropie można ułożyć podsypkę wyrównującą (warstwa grubości 5 cm waży około 25 kg/m²), a dopiero na niej elastyczne płyty styropianowe i płyty suchego jastrychu. Podłoga może być wykończona w dowolny sposób. Jeśli istnieje ryzyko, że płyty będą miały bezpośredni kontakt z wodą, na przykład w łazience w okolicy wanny i kabiny prysznicowej, należy je zaimpregnować płynną folią lub zastosować wodoszczelny klej do terakoty.

Połączenie podłogi z działową ścianą szkieletową. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Dwa sposoby wyrównania i wyciszenia stropu. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

9. Poszycie

Na poszycie ścian szkieletowych, skosów i sufitów nadają się płyty gipsowo-kartonowe i gipsowo-włóknowe. Można kupić płyty o różnych właściwościach i wymiarach – oprócz zwykłych dostępne są także impregnowane środkiem hydrofobowym, przystosowane do pomieszczeń o podwyższonej wilgotności, a także płyty posiadające właściwości ogniochronne. Do obudowania poddasza można wybrać również płyty zespolone z paroizolacją lub termoizolacją, jednak nie można traktować ich jako alternatywy dla tradycyjnego ocieplenia.
Między płytami obudowującymi szkielet a ścianą, do której dochodzą, należy zostawić przynajmniej centymetrową szczelinę dylatacyjną. Wypełnia się ją miękkim materiałem – na przykład pianką poliuretanową – i pokrywa masą szpachlową. Taka dylatacja zapobiega przenoszeniu dźwięków z sąsiednich przegród oraz pomieszczeń.

Suche tynki dają możliwość wykończenia ściany pod skosem bez pozostawienia uskoków wynikających z obudowania stelaży instalacyjnych. Autor: Mariusz Bykowski		Za płytami jest miejsce na wszystkie przyłącza, których nie można poprowadzić w ścianie zewnętrznej. Autor: Mariusz Bykowski

10. Zagospodarowanie i zabudowa pomieszczeń

Najniższe przestrzenie pod skosami mogą zostać oddzielone ścianką kolankową jako część nieużytkowa. Warto się jednak zastanowić, czy nie będzie to strata cennej powierzchni, którą da się wykorzystać na różnego typu schowki. Podobnie można zagospodarować przestrzeń nad sufitem.

Zamiast ścianki

Wysuwana szafa na kółkach daje możliwość niemal stuprocentowego wykorzystania przestrzeni pod skosami. Kilka takich szaf w szeregu tworzy garderobę. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki		Aby w małym pokoju było wygodnie, istotne jest wykorzystanie każdego skrawka powierzchni podłogi. Rezygnując z fragmentu ścianki wydzielającej część nieużytkową, można uzyskać miejsce na schowanie części łóżka. Jeśli będzie umieszczone na kółkach, może być wysuwane do spania, a w dzień – częściowo chowane, stanowiąc wygodne siedzisko i zwalniając część przestrzeni. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

W ciasnym kącie pod skosami można zrobić niskie półki na książki, ubrania, pościel czy segregatory. Ze względu na skos najniższa część może być dużo głębsza od najwyższej. W zależności od przeznaczenia półki można pozostawić otwarte, umieścić w nich szuflady albo zamknąć drzwiczkami. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Ponad sufitem

Stryszek do przechowywania rzadko lub sezonowo używanych sprzętów. Aby dostęp do niego nie wiązał się z koniecznością wstawienia zajmujących przestrzeń stałych schodów, można we włazie do schowka zainstalować specjalne składane schody strychowe. Umożliwiają one łatwy i bezpieczny dostęp na stryszek, a po złożeniu chowają się w suficie. Autor: Agnieszka Sternicka , Marek Sternicki

Orientacyjne koszty
- okno połaciowe: 78 x 118 cm 750 zł; 114 x 118 cm 50 zł
- kołnierz uszczelniający do okna dachowego około 200 zł
- płyty gipsowo-kartonowe 1200 x 2600 cm: zwykłe 18,30 zł; wodoodporne 31,42 zł; ognioodporne 27,08 zł
- płyty gipsowo-włóknowe: 1200 x 1600 cm 46 zł; 1000 x 1500 cm 22 zł
- podsypka wyrównująca - worek 50 l 33,70 zł
- wełna mineralna: grubości 5 cm 6,66 zł/m²; grubości 10 cm 13 zł/m²; grubości 20 cm 24,46 zł/m²
- paroizolacja: folia szerokości 2 m 1,69 zł/m²; folia aluminiowa szerokości 1,6 m 4,55 zł/m²