piątek, 1 lipca 2011

Formalności spadkowe. – dział spadku



Jeśli spadek odziedziczy kilka osób, to stają się one współwłaścicielami tego majątku. Aby nabyć na wyłączną własność poszczególne przedmioty, trzeba dokonać działu spadku. Do czasu podzielenia spadku każdy współspadkobierca może dysponować swoim udziałem w spadku, na przykład sprzedać go lub darować, ale nie może samodzielnie dysponować konkretnymi przedmiotami. Dopiero po przeprowadzeniu działu nabywa wyłączną własność poszczególnych przedmiotów spadkowych.
Spadek można podzielić na dwa sposoby:
- sądownie – na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (wtedy dział spadku dokonuje się z chwilą uprawomocnienia się postanowienia działowego) albo - na mocy umowy o dział spadku zawartej między wszystkimi współspadkobiercami lub osobami, które nabyły od nich udziały w spadku.

Ile kosztuje dział spadku?

W sądzie. Od wniosku o sądowy dział spadku pobiera się opłatę stałą w wysokości 500 zł, a jeśli wniosek ten zawiera zgodny projekt działu spadku – 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku jest połączony ze zniesieniem współwłasności, opłata wyniesie 1000 zł, ale gdy będzie zawierać zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, opłata będzie niższa – 600 zł.
Do opłat sądowych trzeba doliczyć także koszty opinii biegłego, na przykład geodety, który
przygotuje projekt podziału nieruchomości, albo rzeczoznawcy majątkowego, który wyceni wartość spadku. Każda taka opinia to koszt co najmniej kilkuset złotych.
U notariusza. Stawka opłaty notarialnej zależy od wartości całego majątku spadkowego podlegającego podziałowi i wynosi maksymalnie przy wartości:
- do 3000 zł – 100 zł;
- powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3 % nadwyżki powyżej 3000 zł;
- powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2 % nadwyżki powyżej 10 000 zł;
- powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1 % nadwyżki powyżej 30 000 zł;
- powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4 % nadwyżki powyżej 60 000 zł;
- powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2 % nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;
- powyżej 2 000 000 zł
– 6770 zł + 0,25 % nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł,
a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł. Do taksy jest doliczany VAT w wysokości 22%. Do tego trzeba doliczyć koszt sporządzenia wniosku o wpis do księgi wieczystej – 200 zł oraz opłaty sądowe od tych wpisów – 150 zł za ujawnienie spadkobiercy w księdze wieczystej.

Kto może korzystać z majątku spadkowego?

Przed dokonaniem działu spadku każdy ze współspadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku, na przykład współkorzystania z odziedziczonego samochodu lub domu, chyba że w testamencie został powołany wykonawca testamentu lub sąd ustanowił kuratora spadku. Może się zdarzyć, że spadek zostanie objęty w posiadanie wyłącznie przez jednego ze współspadkobierców bądź tylko przez niektórych z nich, a reszta zostanie tego współposiadania pozbawiona. Żeby korzystać ze spadku na równi ze wszystkimi, współspadkobiercy wyłączeni lub pozbawieni posiadania mogą się domagać, by sąd ustalił sposób korzystania z przedmiotów spadkowych zgodnie z przepisami o zarządzie rzeczą wspólną.

Kto spłaci długi spadkodawcy?

Przed dokonaniem działu spadku współspadkobiercy odpowiadają za nie solidarnie. Oznacza to, że wierzyciel może zwrócić się do dowolnie wybranego spadkobiercy, do kilku lub do wszystkich o spłatę całości długu. Jeśli jeden ze współspadkobierców spełnił świadczenie, wówczas może żądać zwrotu od pozostałych w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów. Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe już indywidualnie, czyli spłacają je proporcjonalnie do wielkości swoich udziałów.

Umowa o dział spadku
Dział umowny możliwy jest jedynie wtedy, gdy wszyscy współspadkobiercy zgadzają się na sposób podziału spadku. W sytuacji gdy spadkobierca przed dokonaniem podziału zbył swój udział w spadku lub część tego udziału, nabywca musi się stać stronąumowy. Współspadkobiercy mogą swobodnie określić sposób i warunki podziału, w tym zbyć swoje udziały na rzecz innych współspadko­bierców. Nie mogą jedynie określać wielkości udziałów w sposób odmienny, niż wynika to z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Umowa o dział spadku powinna regulować również inne kwestie pomiędzy współspadkobiercami, na przykład rozliczenie nakładów (przykładowo kosztów remontu odziedziczonego domu). Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa o jego dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa o dział spadku może być również zawarta w formie ugody sądowej w postępowaniu o dział spadku (orzeczenie Sądu Najwyższego z 30 kwietnia 1963 r., III CO 12/63, OSNCP 1963, nr 11, poz. 238).
Sądowy dział spadku
Jest niezbędny, gdy współspadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia. Z żądaniem podziału sądowego może wystąpić każdy z nich, jak również nabywca udziału w spadku oraz spadkobiercy tych osób. Prawo to nie jest ograniczone żadnym terminem, postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym przed sądem spadku, czyli sądem ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Sąd ustala w postępowaniu działowym należne współspadkobiercom schedy spadkowe, czyli wartość udziałów spadkowych, rozstrzyga również:
- o istnieniu zapisów;
- o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami, w tym z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych;
- o tym, czy dany przedmiot należy do spadku;
- spory o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku. Możliwe jest dokonanie działu tylko części spadku. Ten sposób jest wykorzystywany przez sąd w przypadkach, gdy zaistnieją ku temu ważne powody, na przykład gdy w wyniku podziału nieruchomości dojdzie do utworzenia dwóch działek, z których jedna jest niezbędna do korzystania ze znajdującego się na niej budynku, a druga nie nadaje się do inwestycji z uwagi na zapisy planu miejscowego i nie daje się podzielić. W takiej sytuacji działka z domem może być przyznana spadkobiercy, który stale
w tym domu mieszkał, a pozostała część może być nadal przedmiotem współwłasności (porównaj orzeczenie SN z 17 grudnia 1999 r., CKN 502/98, niepublikowane).
Uwaga! Sąd ustala skład i wartość majątku, który ulegnie podziałowi. Oceny składu i stanu majątku dokonuje na chwilę otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy), natomiast wartość majątku określa na podstawie cen rynkowych w chwili dokonywania działu spadku). A zatem nawet w przypadku majątku odziedziczonego kilkadziesiąt lat wcześniej do rozliczeń między spadkobiercami będzie brana pod uwagę jego aktualna wartość z czasu przeprowadzania postępowania podziałowego.
Sposoby podziału spadku
Podział majątku spadkowego przez współspadkobierców może być dokonany na parę sposobów.
Podział fizyczny. Polega na wydzieleniu poszczególnych przedmiotów spadkowych i przyznaniu ich spadkobiercom. Powinni oni dostać na własność takie przedmioty, których wartość odpowiada wielkości ich udziałów w spadku. W ramach tego typu podziału dopuszcza się dopłaty na rzecz niektórych współspadkobierców, jeżeli majątku nie da się podzielić w taki sposób, by wartość przedmiotów przyznanych poszczególnym osobom odpowiadała wielkości ich udziałów.  Przyznanie pewnych przedmiotów w całości jednemu lub kilku współspadkobiercom. Ten sposób podziału rodzi obowiązek dokonania spłat na rzecz pozostałych spadkobierców. Na przykład sąd może przyznać dom temu spadkobiercy, który w nim stale zamieszkiwał, z obowiązkiem spłaty pozostałych – jeśli jest on w stanie to zrobić. Na żądanie dwóch lub więcej współspadkobierców sąd może wydzielić schedę spadkową w całości lub w części w ten sposób, że zostaną im przyznane pewne przedmioty należące do spadku jako współwłasność w częściach ułamkowych – dzieje się tak w sytuacji, gdy nie jest możliwe całkowite ustanie wspólności po dokonaniu działu spadku.
Podział cywilny. Polega na sprzedaży przedmiotów należących do spadku i rozdysponowaniu uzyskanej kwoty pomiędzy współspadkobierców, stosownie do wielkości przysługujących im udziałów. Istnieje również możliwość przeprowadzenia tak zwanego działu uzupełniającego. Bywa on konieczny wtedy, gdy spadkobiercy dokonali umownego działu części spadku, sąd dokonał działu częściowego lub nie objął postanowieniem całego majątku wchodzącego w skład spadku (na przykład okazało się, że pominięto jakieś składniki majątku).
Spłaty i dopłaty. Jeżeli podział spadku przewiduje spłaty (obciążają tego, kto dostał więcej, niż mu przysługuje) lub dopłaty (dostanie ją ten, kto otrzymał mniej, niż wynosi jego udział), sąd oznacza ich wysokość, sposób oraz termin ich dokonywania, a także termin uiszczenia wymaganych odsetek (w przypadku niedotrzymania terminów spłat). W razie potrzeby sąd określa sposób zabezpieczenia spłat lub dopłat oraz rozkłada płatność na raty.
Uwaga! Sąd w zasadzie jest związany sposobem podziału wskazanym we wniosku współspadkobierców. Może jednak odstąpić od sugerowanego rozwiązania, na przykład gdy stwierdzi jego sprzeczność z prawem czy zasadami współżycia społecznego lub jeśli proponowany sposób podziału może rażąco naruszyć interesy osób uprawnionych. Jeżeli sąd ma wątpliwości co do zasadności sposobu podziału zgłoszonego przez spadkobierców, powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu spadku oraz interesów poszczególnych spadkobierców.
Podziału spadku podanego przez spadkodawcę w testamencie sąd nie powinien zmieniać ze względu na poszanowanie ostatniej woli testatora.
Zaliczanie darowizn na poczet udziałów

Darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia na rzecz jego zstępnych powinny zostać uwzględnione przy dokonywaniu działu spadkowego. Może się bowiem zdarzyć, że obdarowani zostali tylko niektórzy, dlatego reszcie należy się „wyrównanie”, czyli zaliczenie darowizn do schedy spadkowej. Darowizny nie uwzględnia się przy podziale majątku spadkowego, jeśli spadkodawca zwolnił obdarowanego z obowiązku zaliczenia (na przykład w umowie darowizny lub w oddzielnym oświadczeniu). Zaliczenia dokonuje się jedynie przy dziedziczeniu ustawowym. Osobami zobowiązanymi do zaliczenia otrzymanych darowizn są zstępni i małżonek spadkodawcy. Zaliczeniu podlegają wszelkie darowizny dokonane na ich rzecz, z wyłączeniem tych zwolnionych z obowiązku zaliczenia oraz drobnych, przyjętych zwyczajowo. Ocena, co jest drobną darowizną, będzie wynikać przede wszystkim ze stanu majątkowego spadkodawcy i obdarowanego. Zaliczenie przebiega w następujący sposób: wartość darowizn dolicza się do spadku lub do jego części, która podlega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny.
Przykład 1. Wartość majątku spadkowego, do którego dziedziczenia powołanych jest trzech synów spadkodawcy, wynosi 900 000 zł. Syn A. otrzymał darowiznę w wysokości 200 000 zł, syn B. – 100 000 zł. Syn C. nie otrzymał żadnej darowizny. Po doliczeniu darowizn wartość spadku wyniesie 1 200 000 zł, a schedy wszystkich spadkobierców wyniosą po 400 000 zł. Po zaliczeniu otrzymanych darowizn scheda spadkowa dla syna A. to 200 000 zł, dla syna B. – 300 000 zł, a dla syna C. – 400 000 zł.
Przy zaliczaniu nie uwzględnia się pożytków z przedmiotu darowizny, a wartość darowizny jest obliczana według stanu z chwili jej dokonania i cen z chwili działu spadku.
Przykład 2. Jedna z córek spadkodawcy uprawniona do dziedziczenia otrzymała od niego na pięć lat przed otwarciem spadku nowe dwupokojowe mieszkanie o powierzchni 50 m² stanowiące odrębną własność, warte w chwili dokonywania darowizny 150 000 zł. Przez pięć lat mieszkanie wynajmowała, otrzymując co miesiąc z tytułu wynajmu czynsz w kwocie 1000 zł. Przy zaliczaniu dokonanej darowizny uwzględniona zostanie wartość nowego dwupokojowego mieszkania, ale według cen z dnia dokonywania podziału (na przykład 250 000 zł). Suma uzyskana z tytułu czynszu nie zostanie uwzględniona, gdyż stanowi pożytek.
Może się zdarzyć, że wartość darowizny, która podlega zaliczeniu, przewyższa wartość schedy spadkowej. Wówczas spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki, a przy dziale spadku nie uwzględnia się ani darowizny, ani spadkobiercy tak hojnie obdarowanego.
Przykład 3. Spadek, którego wartość wynosi 60 000 zł, odziedziczyła trójka dzieci spadkodawcy. Jedno z nich otrzymało wcześniej darowiznę w wysokości 40 000 zł. Wartość spadku podlegającego podziałowi wyniesie 100 000 zł, a wartość schedy dziecka obdarowanego – 33 333,33 zł. Ponieważ wartość otrzymanej przez dziecko darowizny jest większa niż wartość należnej mu schedy, nie uzyska ono ze spadku żadnej korzyści. Pozostała dwójka dzieci otrzyma po 30 000 zł.
Należy pamiętać, że na równi z darowizną traktowane są koszty, które spadkodawca poniósł na wykształcenie i wychowanie spadkobiercy, jeśli przekraczają one przeciętną miarę.
Uwaga! Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie zobowiązani z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne. Ujawnienie się wad może stanowić podstawę do wznowienia postępowania albo wytoczenia powództwa o stwierdzenie bezskuteczności umownego działu spadku.

.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz