Jeżeli nie sporządzimy testamentu, spadek po nas zostanie odziedziczony przez naszych spadkobierców z mocy prawa i według zasad ustawowych. Rezygnując z testamentu, pozbawiamy się więc prawa uprzywilejowania pewnych osób, oddania im naszej ostatniej wdzięczności lub pozbawienia kogoś prawa do naszego spadku.
Testament może sporządzić każdy, kto ma pełną zdolność do wykonywania czynności prawnych. Zdolność tę uzyskujemy w chwili osiągnięcia pełnoletności bądź w chwili wstąpienia w związek małżeński, jeżeli jesteśmy niepełnoletni.
Testamentu nie może sporządzić osoba małoletnia oraz ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Choroba psychiczna nie jest przeszkodą do sporządzenia testamentu, ale jeśli spadkodawca w chwili jego sporządzania nie był świadom tego, co robi – to taki testament może zostać uznany za nieważny.
Jaki testament spisać?
Mamy sześć rodzajów testamentów: trzy podstawowe i trzy szczególne. W normalnych okolicznościach spisujemy któryś z testamentów podstawowych, lecz jeśli niemożliwe jest wykonanie takiego testamentu, a zaistniała sytuacja wymaga natychmiastowego sporządzenia ostatniej woli – spisuje się testament szczególny.
Testamenty podstawowe (zwykłe):- testament notarialny – sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego. Jest to bodaj najbardziej bezpieczny testament, bo sporządzony przez prawnika – osobę, która ma obowiązek pouczyć nas o wszelkich prawach i obowiązkach przy sporządzaniu testamentu;
- testament własnoręczny (zwany też pisemnym) – musi być własnoręcznie spisany (nie może być napisany na maszynie lub komputerze) i zawierać własnoręczny podpis i datę składającą się z trzech elementów: dnia, miesiąca i roku. Data w testamencie jest niezwykle ważna – jej brak może powodować uznanie testamentu za nieważny. Ma to szczególne znaczenie, gdy zachodzi podejrzenie o niesprawność umysłową testatora lub gdy był on przez jakiś czas ubezwłasnowolniony, a więc nie mógł wykonywać czynności prawnych, w tym sporządzać testamentu. Wtedy brak daty może wskazywać na to, że został on sporządzony właśnie w tym okresie. Również jeżeli mamy dwa testamenty sporządzone przez tę samą osobę i różniące się w treści, ale jeden z nich nie zawiera daty, wówczas za obowiązujący uznaje się ten z datą.
- testament ustny sporządzony przed osobą urzędową (wójt, burmistrz, sekretarz gminy, kierownik urzędu stanu cywilnego) w obecności dwóch świadków. Testator składa oświadczenie, którego treść zostaje zaprotokołowana i podpisana przez urzędnika, świadków oraz testatora. Gdyby testator nie mógł złożyć podpisu, w protokole musi być wyjaśnione, dlaczego nie mógł tego zrobić, na przykład z powodu niedowładu ręki, braku kończyn górnych lub ich części uniemożliwiających pisanie.
Testamenty szczególne:
- testament ustny – sporządzony na przykład w obawie rychłej śmierci, przed trzema świadkami (nie musi być osoba urzędowa), którzy muszą być świadomi, że odbierają od testatora oświadczenie woli. Testament taki jest ważny, jeżeli przed upływem roku oświadczenie woli zostanie spisane, z podaniem miejsca i daty jego wypowiedzenia oraz miejsca i daty spisania oświadczenia, i podpisane przez spadkodawcę oraz świadków. W razie niemożności podpisu przez spadkodawcę należy postąpić jak przy testamencie ustnym zwykłym.
- testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym – podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym (samolot, śmigłowiec) można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Spadkodawca oświadcza swą wolę w obecności dwóch świadków, a dowódca lub zastępca spisuje ją, podając datę, następnie odczytuje w obecności świadków. Pismo podpisują świadkowie, dowódca i spadkodawca. Jeżeli spadkodawca nie może złożyć podpisu, jego brak musi być wyjaśniony.
- testament wojskowy – może być sporządzony tylko w czasie wojny lub mobilizacji albo podczas przebywania w niewoli. Szczegółowe zasady sporządzania testamentów wojskowych regulują odrębne przepisy rozporządzenia ministra obrony narodowej z 30 stycznia 1965 r.
Uwaga! Testamenty szczególne tracą swą moc po upływie sześciu miesięcy od momentu ustania okoliczności, która uniemożliwiła sporządzenie testamentu zwykłego. Na przykład od momentu: powrotu statku morskiego do portu, zwolnienia z wojska, powrotu z niewoli.
Nie może pełnić funkcji świadka:
- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,
- niewidomy, głuchy lub niemy,
- kto nie może czytać i pisać,
- kto nie włada językiem, w którym sporządzony jest testament,
- kto został skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania,
- kto został ujęty w testamencie jako spadkodawca lub w jakikolwiek inny sposób ma korzyść z postanowień testamentu.
Co musi zawierać?
Przede wszystkim własnoręczny podpis spadkodawcy, ewentualnie podpisy świadków, miejsce i datę sporządzenia. Ponadto musi być tak sformułowany, aby z jego treści wynikało jasno, że jest to ostatnia i niczym nieskrępowana wola spadkodawcy. W dalszej kolejności następuje powołanie (ustanowienie) spadkobierców oraz określenie, co mają oni odziedziczyć. Można też w testamencie wyznaczyć wykonawcę testamentu, a więc osobę, która dopilnuje prawidłowego wykonania ostatniej woli zmarłego.
Testament może również zawierać zapisy i polecenia. Zapis jest to zobowiązanie do określonego świadczenia majątkowego, które zwykle polega na zobowiązaniu do przekazania określonych rzeczy określonym osobom (zapisobiorcom). Można dokonywać także zapisów warunkowych lub terminowych, na przykład zapisać komuś księgozbiór medyczny pod warunkiem, że osoba ta rozpocznie kształcenie w tym kierunku, albo zapisać komuś pieniądze lub dom pod warunkiem, że osoba ta w ciągu roku wstąpi w związek małżeński lub doczeka się potomstwa.
Polecenie jest to zobowiązanie spadkobiercy lub zapisobiorcy do określonego zachowania się, nieustanawiające nikogo wierzycielem. Jest to zatem moralne zobowiązanie do wypełnienia woli zmarłego. Można na przykład zapisać lub przekazać komuś majątek bądź jakąś jego część, dodając polecenie, aby spadkobierca postępował zgodnie z prawem, zaniechał picia alkoholu, wystawił nagrobek zmarłemu itp.
Jak odwołać lub zmienić?
Sporządzony już testament możemy w dowolnej chwili odwołać lub dokonać zmiany w jego postanowieniach. Można to zrobić w następujący sposób:
- spadkodawca niszczy testament lub pozbawia go cech ważności – na przykład odrywa swój podpis, przekreśla go i pisze adnotację „uchylony”, „odwołany”, „nieważny” itp.
- spadkodawca spisuje nowy testament, zaznaczając jednocześnie w jego treści, że odwołuje poprzedni. Jeżeli takiego zastrzeżenia nie ma, odwołaniu ulegną tylko te postanowienia starego testamentu, które nie dadzą się pogodzić z treścią nowego.
Uwaga! Jeżeli odwołaliśmy testament i sporządziliśmy nowy, który następnie też odwołaliśmy, a nie spisaliśmy kolejnego, to wówczas wcale nie mamy testamentu. Ten pierwszy bowiem nie odzyskuje już mocy i podział spadku nastąpi na zasadach dziedziczenia ustawowego.
Gdzie przechowywać?
Nie ma formalnych wymogów co do miejsca przechowywania testamentu. Logiczne jest jednak, że spadkodawca musi testament komuś przekazać albo powiedzieć, gdzie został ukryty, tak by mógł zostać otwarty po śmierci spadkodawcy.
Co z testamentem po śmierci spadkodawcy?
Testament może otworzyć i ogłosić wyłącznie notariusz lub sąd spadku. Jeżeli testament otwiera i ogłasza notariusz, sporządza z tej czynności protokół i następnie wraz z testamentem przesyła do sądu spadku, gdyż tylko sąd ten może dokonać stwierdzenia nabycia i podziału spadku. Osoby i instytucje, u których został złożony testament, mają obowiązek dostarczyć go niezwłocznie po śmierci spadkodawcy notariuszowi lub do sądu spadku.
Jeżeli testament nie został wydany, a sąd spadku wie, gdzie on się znajduje, nakazuje złożenie testamentu w określonym terminie.
Czy można obalić testament?
Obalenie testamentu to inaczej uznanie go za nieważny. Testament jest nieważny, jeżeli:
- został sporządzony w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podejmowanie decyzji i wyrażanie woli,
- został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- został sporządzony pod wpływem groźby,
- brak w nim formalnych wymogów (własnoręczny podpis, data i miejsce, oświadczenie woli).
Uwaga! Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie trzech lat od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o zaistnieniu tych przyczyn oraz po upływie dziesięciu lat od śmierci spadkodawcy.
Testament może zostać uznany za nieważny w całości lub w części, gdy jego postanowienia są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ta zasada ma zastosowanie wtedy, gdy spadkodawca rozporządził swym majątkiem zgodnie z zasadami prawa, jednak w sprzeczności ze sprawiedliwością ze względów etycznych i moralnych. Na przykład kiedy pozbawił spadku osoby najbliższe, nie podając uzasadnienia.
Nieważność testamentu orzeka sąd spadku w postępowaniu spadkowym.
Podstawa prawna:- Kodeks cywilny
- rozporządzenie ministra obrony narodowej z 30 stycznia 1965 r. (Dz. U. nr 7 z 1965 r., poz. 38)
Dlaczego najlepiej u notariusza?
Najbezpieczniejszą i zarazem najbardziej rozpowszechnioną formą testamentu jest akt notarialny. Notariusz spisuje naszą ostatnią wolę w swojej kancelarii albo w dowolnym innym miejscu. Jako prawnik ma obowiązek znać wszystkie zasady sporządzania testamentów, co gwarantuje nam prawidłowość naszego testamentu. Notariusz ma też obowiązek pouczyć nas, w jakich sytuacjach oświadczenie woli będzie wadliwe, i ewentualnie odmówić spisania testamentu sprzecznego z prawem.
Oryginał testamentu pozostaje w kancelarii notarialnej, a spadkodawca otrzymuje żądaną liczbę kopii. Mamy więc pewność, że testament nie zaginie ani nie dostanie się w ręce niepowołanych osób (na przykład tych, dla których zapisy w testamencie są niekorzystne).
Forma notarialna w praktyce daje gwarancje niepodważalności, gdyż bardzo trudno jest ją obalić przed sądem.
Jedyną wadą tego sposobu spisania testamentu może być utrudniona dostępność do notariusza (jeśli mieszkamy w miejscowości, gdzie nie ma kancelarii notarialnej) oraz koszty sporządzenia aktu notarialnego i kopii. Za sporządzenie testamentu trzeba zapłacić notariuszowi 50 zł, a jeśli zechcemy zamieścić w testamencie zapis, polecenie lub wydziedziczenie – 100 zł. Za wydanie wypisu testamentu musimy dodatkowo zapłacić 6 zł za każdą stronę.
Wzór testamentu
Warszawa, 10 września 2003 r.
TESTAMENT
Ja, Jerzy Kowalski, zapisuję na wypadek śmierci cały swój majątek mojej wnuczce Marii Kowalskiej. Jednocześnie zobowiązuję ją do opieki nad jej młodszym bratem Karolem.Ponadto wydziedziczam mojego syna Jana Kowalskiego za to, że notorycznie nadużywa alkoholu, trwoni majątek rodzinny i nie dopełnia obowiązków rodzinnych wobec mnie, a także swoich dzieci.
Jerzy Kowalski
A jeśli testament ujawniono po czasie?
Co będzie, gdy testament odnajdzie się już po przeprowadzeniu podziału spadku lub w trakcie tej procedury? Jeśli testament znajdzie się już w trakcie postępowania spadkowego, wówczas jego otwarcia i ogłoszenia dokonuje sąd spadku, a postępowanie jest prowadzone dalej według rozporządzeń testamentu – jeżeli oczywiście wszystko w nim jest zgodne z prawem.
Jeżeli natomiast testament odnalazł się już po dokonaniu podziału spadku, wówczas sąd spadku na żądanie zainteresowanej osoby wznawia postępowanie i jeszcze raz orzeka o nabyciu spadku na podstawie testamentu. Nie ma przy tym ograniczeń czasowych.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz