2 testowy: Okap,u podstawy dachu

Okap to obok kalenicy najważniejszy element określający w przestrzeni połać dachu. Jego położenie i wielkość mają bardzo istotne znaczenie dla proporcji domu.

Wysunięcie okapu poza linię ściany powoduje optyczne obniżenie budynku. Im większy jest wysięg dachu, tym bardziej horyzontalnych proporcji nabiera bryła – staje się bardziej rozłożysta. Efekt ten mogą dodatkowo wzmocnić inne poziome elementy. Dom z mocno wysuniętym dachem najlepiej wygląda na dużej, tonącej w zieleni działce. W historii naszej architektury rozległa połać dachu dominująca nad bryłą budynku była typową cechą tak zwanego dachu polskiego. Zupełnie inne możliwości przestrzenne daje krótki okap położony na gzymsie. Gzyms wysmukla bowiem bryłę budynku, która staje się optycznie wyższa i bardziej zwarta (szczególnie jeśli jest w kolorze ściany). Podparcie wystającego dachu gzymsem stanowi obecnie typowe rozwiązanie w gęstej zabudowie miejskiej. Dawniej stosowano je również w niektórych rezydencjach pałacowych lub dworach.


Rozłożyste okapy stylizowanej hacjendy dają wiele przestrzeni skrytej w cieniu dachu. Linię okapu zamknięto wykończeniem z blachy, dach podparto kolumnami Autor: Andrzej Szandomirski		Duża płaszczyzna dachu przedłużona przez wystający okap współtworzy rozłożystą bryłę tradycyjnego domu wpisaną w zieleń ogrodu Autor: Piotr Mastalerz		Duże okapy tworzą przyjazne przestrzenie wokół niewielkiego parterowego domu Autor: Andrzej T. Papliński


Podczas remontu starego domu pozbawionego okapów lepiej jest ich nie dodawać – można zepsuć kształt bryły Autor: Piotr Mastalerz		Tradycyjny dom z eleganckim gzymsem, który zamyka krawędź okapu i załamuje się na ścianie szczytowej budynku Autor: Andrzej Szandomirski		Współczesne wykorzystanie elementów drewnianych – wykończenie ścian i okapu zlewa się w spójną całość Autor: Daniel Rumiancew


Nowoczesny dom, w którym pozbawiony okapu dach styka się z gładką ścianą – takie rozwiązanie pozwala na wyeksponowanie czystych form i materiałów Autor: Andrzej T. Papliński		Dach przesłania i chroni wysokie okno. Spójna kolorystyka okien oraz deskowania okapu powoduje, że dom ładnie się prezentuje Autor: Andrzej Szandomirski		Wysunięcie dachu spełnia też funkcje praktyczne – w tym przypadku osłania leżakujących przed słońcem Autor: Andrzej Szandomirski


W trakcie remontu, aby pomieścić wygodne sypialnie na poddaszu, dach został podniesiony o kilkadziesiąt centymetrów i dom stał się wyższy. Dzięki przysłonięciu wysokiej ścianki kolankowej dachem o dużych połaciach i szerokich okapach proporcje budynku się nie zmieniły Autor: Paweł Kowalski		Poziome podbicie najczęściej stosuje się w dachach czterospadowych Autor: Andrzej Szandomirski


W dachach dwuspadowych podbitkę wykonuje się z reguły równolegle do połaci Autor: Andrzej Szandomirski		Stosowanie podbitki nie jest konieczne – widoczne elementy konstrukcyjne dachu wyglądają bardzo ciekawie Autor: Andrzej Szandomirski

Jaki okap?
W przeszłości wysięg okapu wyznaczała lokalna tradycja inspirowana, ale również ograniczana dostępnymi w danym miejscu materiałami. Duże okapy towarzyszyły często architekturze ludowej (ich wielkość zależała od kąta nachylenia połaci dachowych). Zakopiański strzelisty dach (nawet powyżej 45o) dobrze wygląda z wydatnym okapem (w górskim klimacie duży okap zabezpiecza również mieszkańców przed opadami śniegu). W architekturze anglosaskiej spadzisty dach niekoniecznie w ogóle ma okap. Natomiast w stylistyce śródziemnomorskiej, w domach z dachem o małym spadku i niedużym okapie, potrzebę ochrony przed słońcem rozwiązuje się tarasami wciętymi w bryłę budynku. Mocno wysunięte okapy to atrybut nie tylko architektury tradycyjnej lub stylizowanej. W historii nowoczesnej architektury ciekawym przykładem są domy wybitnego architekta amerykańskiego F.L. Wrighta z wczesnego okresu jego twórczości. Stosował on czterospadowe dachy z szerokimi okapami, celowo wydłużając bryłę budynku. Horyzontalności dodawał jeszcze mały spadek połaci dachu. We współczesnych rozwiązaniach można też spotkać budynki bez okapów, w których krawędź dachu kończy się na granicy ściany i nie jest wykończona gzymsem. Pozbawiony mocnego wsparcia i właściwego odcięcia dach wymaga jednak bardzo przemyślanych zabiegów architektonicznych dla dobrania odpowiednich proporcji. Dom bez okapu potrzebuje również dobrego detalu wykończenia ścian i okien lub ciekawego koloru. Linia okapu najczęściej przebiega poziomo, ale zdarzają się też oryginalne rozwiązania. Okap może się ukośnie unosić w górę, tnąc płaszczyznę dachu nierównolegle do kalenicy. W tak zwanej architekturze organicznej spotykamy wiele przykładów miękkiej, falistej linii wyznaczającej dolną krawędź dachu. Linia ta nadaje budynkowi indywidualny, a jednocześnie ciepły charakter. Okap mogą „rozcinać” wystające fragmenty budynku lub okna. Trzeba jednak pamiętać, że każde takie rozcięcie wymaga dodatkowego orynnowania i wykończenia krawędzi dachu. Jeśli będzie ich zbyt dużo, dom może wyglądać karykaturalnie.

Co zawdzięczamy okapowi
Szeroki okap pełni wiele ważnych funkcji praktycznych: ułatwia odprowadzanie wody i topniejącego śniegu z dala od budynku, chroni ściany i stolarkę okienną przed zacinającym deszczem, zapobiega podmakaniu fundamentów, a w upalne dni osłania wnętrze domu i taras przed słońcem, eliminując jednocześnie potrzebę stosowania żaluzji, markiz czy parasoli (szerokie okapy sprawdzają się zwłaszcza od strony południowej). Trzeba jednak pamiętać, że zbyt duża szerokość okapu, szczególnie w przypadku pomieszczeń położonych od stron mniej doświetlonych, może pozbawić nas wystarczającej ilości światła. Dodatkowym zadaniem okapu jest wentylacja dachu. Tędy wpływa powietrze, które unosząc się w stronę kalenicy, przewietrza przestrzeń pod pokryciem. Warto przesłonić tę szczelinę, tak by nie wchodziły przez nią ptaki czy małe zwierzęta. W tym celu stosuje się siatki, grzebienie lub gotowe elementy systemowe.
Miejsce pod okapem powiększa też przestrzeń domu. To tu gospodynie wykańczały kiedyś domowe robótki, a starsi przesiadywali na ławce; tutaj gromadzono sprzęty gospodarstwa domowego, drewno na opał. Współcześnie strefa ta również ma swój potencjał. Okap często rozwiązuje problem zadaszenia ganku lub tarasu. Dodatkową przestrzeń uzyskujemy poprzez cofnięcie w tym miejscu ściany budynku. Ładnym architektonicznym rozwiązaniem może być wtedy słup podpierający połać dachu, który dzięki zaciosom, rzeźbionym elementom drewnianym czy stylizowanym mieczom wzbogaca bryłę domu. Wysokość i proporcje okapu

Umiejscowienie okapu w stosunku do poziomu terenu określa ścianka kolankowa. W domach bez niej dach opiera się na stropie. W takim przypadku linia okapowa wypada tuż nad górną linią okien parteru. W domach ze ścianką kolankową okap znajduje się znacznie wyżej, pozwalając na wygodne doświetlenie pomieszczeń. Zbyt wysokie ścianki często maskuje się, wykańczając je innym materiałem lub różnicując kolor tynku, a także przedłużając połacie dachu. Odpowiednie proporcje okapu są niezwykle istotne – za mały może wyglądać karykaturalnie, za duży – niepotrzebnie zacieni wnętrze. Praktyka architektoniczna pokazuje, że jeśli projektujemy dach z widocznym okapem, który ma przekryć miejsce wypoczynku lub taras, to jego szerokość powinna wynosić co najmniej 70 cm. Warto wiedzieć, że czasem zdarza się tak, iż dopuszczalne maksymalne położenie kalenicy i okapu, a w niektórych regionach Polski również szerokość wysięgu dachu, określają władze gmin w planie miejscowym. Ograniczenia te, poszukując wspólnych walorów krajobrazowych, służą jednak – o czym warto pamiętać – wspólnemu dobru, którym jest piękno naszego otoczenia.
Pod okapem, czyli jak dobrać kolor i materiał.

Wydawać by się mogło, że wykończenie okapu nie daje zbyt wielu możliwości, ponieważ pozostaje on – dosłownie i w przenośni – w cieniu różnych innych elementów wykończenia elewacji. Nic bardziej mylnego – podbitka może bardzo dobrze dopełniać całość kompozycji. Wystający fragment okapu podbija się najczęściej drewnianymi deskami. Można też obłożyć go elementami drewnianej sklejki lub sidingiem. Czasami okap zamyka się poziomym podbiciem. Dla optycznego obniżenia budynku często stosuje się drewniane obicie fragmentu elewacji położonej powyżej linii okapu lub na ścianie szczytowej. Podczas doboru materiału należy też pomyśleć o kolorze. Jasny odcień podbicia może rozjaśnić przestrzeń pod dachem. Ciemny wtopi się w cień. Kolor okapu i drewnianych elementów wykończenia dachu oraz ściany powinien współgrać z pokryciem – stąd „najbezpieczniejsze” są brązy. Można także zastosować rozwiązania kontrastowe – mając ciemne pokrycie dachowe, ściany i okap pomalować jasną farbą. Kolorowe (na przykład zielone) elementy drewniane mogą ciekawie ożywić architekturę. Jest to jednak rozwiązanie raczej dla odważnych i spotyka się je dość rzadko. Wykańczając okap, warto też pomyśleć o poprowadzeniu oświetlenia zewnętrznego. W poziome płaszczyzny podbitki dachu można wbudować na przykład punkty świetlne.

Długość okapu według prawa

Okapy nie mogą zmniejszać odległości od granic działki budowlanej o więcej niż 0,8 m. Odległość budynku posadowionego na działce budowlanej od granicy z sąsiednią działką budowlaną nie może być mniejsza niż 3 m, gdy od strony tej granicy znajduje się ściana bez okien i drzwi, lub 4 m – gdy ściana ta ma otwory okienne albo drzwiowe. Krawędź okapu nie może się zatem znaleźć bliżej granicy niż odpowiednio 2,2 lub 3,2 m. Przepisy dopuszczają co prawda w niektórych sytuacjach lokalizację budynku w odległości między 1,5 a 3 m od granicy, ale nie przewidują dla nich możliwości zmniejszenia tego dystansu o okap. Podstawa prawna: rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.), § 12, ust 1.

Okap a energooszczędność

Szeroki okap utrudnia lub wręcz unie-możliwia dotarcie promieni słońca przez okna do wnętrza domu, a więc przeszkadza w wykorzystywaniu darmowej energii słonecznej do ogrzewania pomieszczeń oraz ich naturalnego oświetlenia. Z tego względu w domach energooszczędnych unika się okapów, zwłaszcza na południowej elewacji. W ten sposób bez dodatkowych wydatków zmniejsza się zapotrzebowanie domu na ciepło z instalacji grzewczej. Ogrzewanie domu bez okapów lub z bardzo niewielkimi okapami kosztuje zatem mniej. Całkowite wyeliminowanie okapów nad oknami powoduje jednak, że latem w domu jest nieznośnie gorąco. Można temu zaradzić, montując rozwijane markizy, które stanowią przedłużenie okapu i dzięki temu osłaniają okna. Można też – wykorzystując to, że zimą słońce znajduje się dużo niżej nad horyzontem niż latem – tak dobrać długość okapu, że będzie on rzucał cień na okna latem, zimą zaś nie będzie przeszkadzał w dotarciu promieni słonecznych do wnętrza domu (rys. 2). (pl)

Zbyt szeroki umieszczony nisko nad oknami okap uniemożliwia dotarcie promieni słońca do wnętrza domu. W ten sposób traci się możliwość ogrzewania pomieszczeń darmową energią słoneczną. W związku z tym koszty ogrzewania są nawet o kilkanaście procent wyższe niż w domu bez okapu