Sposoby zapobiegające niestałości drewna.

Drewno to materiał chimeryczny – kurczy się, rozszerza, odkształca. Okiełznanie go to nie lada sztuka. Dlatego, aby parkiet nie wybrzuszał się, nie straszył szczelinami czy wygiętymi krawędziami klepek, trzeba konsekwentnie – krok po kroku – przestrzegać zasad sztuki parkieciarskiej.

Sprawdzanie podkładu i drewna

1. Ustalanie wilgotności

Drewno. Za optymalną wilgotność klepek w naszej strefie klimatycznej uznaje się 7% +/-3%. Jeśli są one zbyt suche, może dojść do łódkowania – wykrzywienia całych ich płaszczyzn – lub krawędziowania – wygięcia bocznych krawędzi. Jeżeli są zbyt mokre, w parkiecie po jakimś czasie powstaną szczeliny.
Optymalna wilgotność drewna jest wyznaczana przez warunki, jakie panują w pomieszczeniu, w którym ma być układany parkiet.
W budynkach, w których jest sucho (szczelne okna i dobra izolacja), wilgotność powietrza zmierzona higrometrem wynosi około 35%. W takiej sytuacji należy zwiększyć wilgotność powietrza do 50% (na przykład używając nawilżacza powietrza) i używać drewna o wilgotności około 9%.
Jeśli parkiet ma być układany w domu, w którym wilgotność powietrza wynosi około 60% – na przykład w nowo wybudowanym na terenie podmokłym lub sąsiadującym z lasem liściastym – wilgotność drewna powinna wynosić około 10,5%.
Pomiar wilgotności drewna wykonuje się miernikiem elektrycznym jeszcze przed kupnem parkietu. Można to zlecić parkieciarzowi lub firmie sprzedającej parkiet.

Uwaga! Wynik pomiaru powinien zostać wpisany do faktury.
Po wbiciu w klepkę dwóch czujek wprowadza się kod określonego gatunku drewna – dzięki temu uwzględniana jest jego gęstość i pomiar jest dokładny. Nie każdy miernik elektryczny umożliwia jednak pomiar wilgotności wszystkich gatunków drewna. Niektóre mają kody tylko do gatunków krajowych i jedynie do nich powinny być stosowane.
Jeśli drewno jest zbyt wilgotne, nie należy go kupować. Zbyt suche można przed ułożeniem parkietu przechowywać (rozpakowane) kilka tygodni w pomieszczeniu, w którym ma zostać ułożone, i co pewien czas badać jego wilgotność. Aby zwiększyć wilgotność 16-milimetrowej dębowej klepki o 2% (z 7 do 9%), trzeba przechowywać ją w ten sposób cztery-pięć tygodni. Przed układaniem parkietu wilgotność drewna należy ponownie sprawdzić miernikiem elektrycznym.

Podkład. Zawilgocony podkład może spowodować odkształcenie klepek, a nawet odklejeanie parkietu. Dlatego przed ułożeniem klepki należy koniecznie zmierzyć jego wilgotność. Do poszczególnych rodzajów podkładów dopuszczalna jest różna wilgotność (patrz tabela na następnej stronie).
Pomiar zrobiony miernikiem elektrycznym nie daje wyników dokładnych, a jedynie orientacyjne, dzięki którym można znaleźć najwilgotniejsze miejsce, by przeprowadzić potem dokładne badania. Wilgotność jastrychu (cementowego, anhydrytowego lub magnezjowego) sprawdza się miernikiem chemicznym, a podkładu z płyt drewnopodobnych wiórowych, OSB – za pomocą elektronicznej wago-suszarki (wynik pomiaru chemicznego nie byłby miarodajny ze względu na skład chemiczny płyt – obecność żywic).
Z najwilgotniejszych miejsc podkładu (bez względu na jego rodzaj) trzeba pobrać próbki z pomieszczenia o powierzchni do 30 m2 (co najmniej jedną). Próbka (20-50 g) powinna zostać pobrana z jak najgłębszej warstwy podkładu – na poziomie 4-5 cm. By to zrobić, trzeba wykuć w podłożu otwór. Należy także sprawdzić, czy pod podkładem jest izolacja. Po pobraniu próbki wykute miejsce powinno zostać zaszpachlowane masą reperującą. Badanie wilgotności jest wliczane w cenę układania parkietu.

Wilgotnoścć powinna zostać zmierzona przed zakupem drewna i ułożeniem parkietu. Autor: Robert Szarapka		Miernikiem elektrycznym można znaleźć najwilgotniejsze miejsca w podkładzie. Autor: Robert Szarapka		Dokładny pomiar wilgotności jastrychu wykonuje się miernikiem chemicznym, tak zwanym CM-Geratem. Autor: PHU KOMOROWSKI

2. Badanie twardości podłoża

Niewystarczająco twardy podkład może pękać pod wpływem naprężeń wywołanych pracą drewna – dochodzi wtedy do odspojenia się parkietu od podłoża. Próbę twardości podkładu można przeprowadzić za pomocą specjalnego rysika lub gwoździa.
Wystarczy na posadzce narysować kratkę, zachowując między liniami odstępy 5-10 mm. Gdy krawędzie rys są ostre i powstałe między nimi górki nie kruszą się, podkład można uznać za twardy. Następna próba polega na uderzaniu pod kątem w podkład półkilogramowym lub kilogramowym młotkiem. Jeśli nie oddzielają się cienkie plastry jastrychu, jest on jednolity.

Autor: Piotr Mastalerz		Autor: Piotr Mastalerz

3. Sprawdzanie równości podłoża

Ułożenie parkietu na nierównym podłożu spowoduje, że drewniana posadzka też będzie nierówna – podczas eksploatacji może dochodzić do pęknięć między drewnianymi elementami. Pomiaru dokonuje się dwumetrową łatą, pod którą wprowadzany jest klin mierzący odchylenia od równości poziomu podkładu – za dopuszczalne przyjmuje się najwyżej 2-milimetrowe.

Autor: PHU KOMOROWSKI

Przygotowanie podkładu

4. Wyrównywanie jastrychu

Gdy podkład jest popękany, rysy należy pogłębić do 2/3 grubości jastrychu, naciąć poprzecznie co 20-30 cm, a w nacięciach umieścić metalowe klamry o długości 5 cm. Pęknięcie i jego nacięcia trzeba wypełnić szybko schnącą żywicą poliuretanową lub poliestrową, a następnie posypać suchym piaskiem, aby uzyskać podłoże o lepszej przyczepności.
Jeśli podkład jest nierówny, po zagruntowaniu dyspersyjnym gruntem powinien on zostać wyrównany masą szpachlową przeznaczoną pod parkiet lub samopoziomującą o twardości powyżej 28 MPa.
Po wylaniu masy samopoziomującej przesuwa się po niej kolczasty wałek, aby usunąć pęcherzyki powietrza.

Autor: Robert Szarapka		Autor: PHU KOMOROWSKI

Rodzaje podkładów pod parkiet

Jastrych cementowy jest najpopularniejszym podłożem. Podczas schnięcia kurczy się, więc mogą w nim występować pęknięcia(dlatego zawsze powinno się robić dylatacje przy ścianach pomieszczenia). Po wyschnięciu jest niewrażliwy na działanie wilgoci.

Jastrych anhydrytowy można rozpoznać po kolorze (biały). Podczas schnięcia nie kurczy się, więc nie wymaga dylatacji. Jest bardzo wrażliwy na wilgoć – nawet utwardzony może pod jej wpływem ulec całkowitemu zniszczeniu.

Jastrych magnezjowy (skałodrzew) jest połączeniem trocin z betonem, występuje już tylko w starych domach.

Płyty drewnopodobne (wiórowe, OSB) są stosowane najczęściej w szkieletowych domach drewnianych, tak zwanych kanadyjczykach. Podobnie jak drewno są wrażliwe na wilgoć. Wilgotność takiego podkładu powinna być taka sama jak drewna, które ma zostać na nim ułożone.

5. Szlifowanie
Wszystkie podkłady (także masy samopoziomujące) należy przeszlifować szlifierką tarczową z grubym papierem ściernym (nr 16) lub tak zwanym węglikiem spiekanym na stalowej tarczy. Dzięki temu polepsza się przyczepność podkładu i zostają usunięte wszystkie zabrudzenia: z jastrychu anhydrytowego – mleczko anhydrytowe, a z płyt wiórowych, OSB – zabezpieczająca warstwa wosku.
Jeżeli podkład jest już odpowiednio twardy, suchy, równy i po szlifowaniu nie wymaga gruntowania, trzeba go bardzo dokładnie odkurzyć.

Autor: Mariusz Bykowski

6. Gruntowanie

Grunt nanoszony jest wałkiem około 12 godzin przed układaniem parkietu.
Głównym celem gruntowania jest zwiększenie przyczepności podłoża i związanie kurzu. O tym, jaki grunt powinien zostać zastosowany, decydują cechy podkładu.

Autor: Robert Szarapka		Autor: Robert Szarapka

Parkiet na starym podłożu

Po zerwaniu wykładziny tekstylnej, z PCW albo parkietu należy koniecznie usunąć z podkładu stare powłoki. Można je zeszlifować papierem karborundowym lub tarczą metalową.
Następnie podłoże trzeba pomalować gruntem poliuretanowym, epoksydowym lub rozpuszczalnikowym.
Układając parkiet na starym podłożu, powinno się wybrać klej idealnie dostosowany do użytego gruntu (zalecany przez jego producenta).

Autor: PHU KOMOROWSKI

Jaki grunt wybrać?

Dyspersyjny – używany do gruntowania przed układaniem mas samopoziomujących. Dodawany jest także do mas wyrównujących podkłady, aby polepszyć ich parametry techniczne.

Rozpuszczalnikowy – stosuje się do gruntowania starych podkładów z pozostałościami kleju bitumicznego.

Poliuretanowy – dzięki doskonałym zdolnościom wnikania w podłoże wykorzystywany jest do wzmacniania niewystarczająco twardych podkładów. Używany na podkłady o wilgotności do 5%. Dzięki temu nie trzeba czekać, aż podkład sam wyschnie (od jednego do trzech miesięcy) ani stosować osuszacza, gdyż zagruntowanie umożliwia układanie parkietu na wilgotnym podłożu.

Epoksydowy – zastosowany na podłoże o wilgotności do 5% izolują wilgoć i umożliwia układanie parkietu.

Lateksowo-epoksydowo-cementowy – zalecany do bardzo zawilgoconych podłoży. Chroni nawet przed podciąganiem kapilarnym wody – robi się z niego izolacje przeciwwilgociowe.

Podsumowanie
Najważniejsze w sztuce parkieciarskiej jest właściwe przygotowanie podkładu.
- Nierówny powinien zostać wyrównany masą szpachlową lub samopoziomującą.
- Wilgotny należy osuszyć, na przykład osuszaczem, lub zagruntować gruntem poliuretanowym albo epoksydowym.
- Niewystarczająco twardy trzeba wzmocnić gruntem poliuretanowym głęboko wnikającym w podłoże.

Klejenie

7. Wybieranie kleju

Wbrew obiegowym opiniom wybór kleju należy rozpocząć od dostosowania go do rodzaju użytego gruntu (tabela), a potem do rodzaju klepki.

Do małych klepek – o maksymalnej długości 400 mm
Dyspersyjne. Są elastyczne. Zawierają wodę. Kleje jedno- i dwuskładnikowe – tak zwane proszkowe – mają takie same właściwości. Wady – zawarta w nich woda może sprawiać problemy podczas układania pracujących gatunków drewna, na przykład buku. Niebezpieczeństwo odkształcania klepek jest większe w przypadku klejów proszkowych, ponieważ przez pomyłkę można dodać nieco więcej wody, niż zaleca producent.
W czasie pracy należy uważać, by nie pobrudzić zewnętrznej powierzchni parkietu, zwłaszcza dębowego, ponieważ  klej zasadowy może spowodować szare przebarwienia.

Do dużych i małych klepek
Rozpuszczalnikowe z żywicami syntetycznymi. Są mniej elastyczne i wytrzymałe niż kleje dyspersyjne. Szybko wysychają. Są niewrażliwe na warunki klimatyczne panujące w pomieszczeniu. Wady – po zakończeniu utwardzania tworzą bardzo twardą, ale mało elastyczną spoinę.

Jednoskładnikowe poliuretanowe. Są bardzo elastyczne i wolniej się starzeją niż kleje rozpuszczalnikowe. Wady – bardzo elastyczna spoina nie utrudnia pracy drewna, a to powoduje szybsze odkształcanie drewna nawet przy małych zmianach wilgotności, zwłaszcza wtedy, gdy drewniane elementy łączone są na styk, na przykład w lamparkiecie.

Dwuskładnikowe poliuretanowe. Są bardziej elastyczne i wytrzymałe niż kleje rozpuszczalnikowe. Poza tym wolniej się starzeją. Wady – konieczność wymieszania dwóch składników kleju wiąże się z niebezpieczeństwem pomylenia proporcji i otrzymania kleju o gorszych właściwościach. Po wymieszaniu można go używać tylko przez godzinę lub dwie.

Dwuskładnikowe poliuretanowo-epoksydowe. Mają wszystkie zalety dwuskładnikowych klejów poliuretanowych, a oprócz tego wykazują bardzo dobrą przyczepność do podłoża. Wady – kleju po wymieszaniu można używać tylko przez godzinę lub dwie. Utwardzanie kleju uzależnione jest od temperatury otoczenia – dlatego można go stosować tylko wtedy, gdy temperatura podkładu i powietrza nie jest niższa niż 10 i wyższa niż 30°C.

Dwuskładnikowe kleje muszą zostać dokładnie wymieszane. Autor: Piotr Mastalerz

8. Nakładanie kleju

Klej powinien być nakładany na podłoże metalową szpachlą z odpowiednią wysokością zęba (3-4 mm przy cienkich parkietach i 10 mm przy dylach podłogowych). Robi się to sukcesywnie – przed ułożeniem kilku rzędów klepek. Należy rozsmarować tyle kleju, by przykleił on co najmniej 80% powierzchni klepki.

Autor: Mariusz Bykowski

Podsumowanie

Przed zastosowaniem kleju trzeba sprawdzić:
- czy można go użyć na wybrany grunt;
- do jakiej wielkości klepek jest przeznaczony;
- jaką szpachlą powinien być nakładany.

Układanie parkietu

9. Wybór odpowiedniego wzoru

Przed układaniem parkietu powinno się sprawdzić wymiary podłogi i kąty przy ścianach. Należy się zastanowić, gdzie przycięcia klepek będą najmniej widoczne (może to być miejsce, w którym mają stanąć meble).
Te gatunki drewna, które w małym stopniu zmieniają swoje wymiary pod wpływem zmiany temperatury i wilgotności, na przykład dąb, iroko, tek, doussie, można układać w dowolny sposób.
Do pracującego drewna, na przykład buku, klonu, grabu, nie zaleca się wzoru pokładowego ani cegiełki. Te gatunki drewna powinny być układane w jodełkę lub w kwadraty – wtedy efekty skurczu czy rozkurczu nie kumulują się w jednym miejscu, ponieważ praca drewna rozkłada się na cztery strony.

Układanie parkietu we wzór pokładowy. Autor: Mariusz Bykowski		Dębowa klepka ułożona w jodełkę francuską. Autor: PHU KOMOROWSKI		Parkiet lamelowy w kwadraty. Autor: Tomasz Traczyk

Jaka klepka może się odkształcać

Wpływ na odkształcenia (łódkowanie) parkietu mają rozmiary klepki, czyli stosunek szerokości do grubości. Jeśli ma on wartość nie większą niż 4:1, klepka nie jest zagrożona odkształceniami. Przy stosunku 8: 1 (w dylach podłogowych) trudno ich uniknąć. Klepki o niekorzystnym stosunku szerokości do grubości powinny mieć słoje rocznego przyrostu drewna równoległe do dłuższej krawędzi klepki, a nie styczne. Wtedy dochodzi do mniejszych skurczów drewna. Przykładowo – klepka dębowa o równoległym układzie słojów przy wzroście wilgotności o 1% zwiększa swoje wymiary o 0,18%, klepka o stycznych słojach przy takim samym wzroście wilgotności – o 0,30%.

Autor: PARKIETUS-ŁÓDŹ

10. Łączenie klepek w parkiet

Jeśli parkiet układany jest na pióro-wpust, każda dołożona klepka powinna zostać dobita młotkiem. Uderzać należy w miejsce, w którym znajduje się wpust.
Dobijanie klepek jest konieczne przy każdym wzorze układanym na pióro-wpust.
Nie trzeba tego robić, gdy układa się elementy przylegające do siebie, na przykład w parkiecie lamelowym (mającym większe wymiary elementów niż mozaika, ale także łączone bez pióra) czy parkiecie przemysłowym (wtedy klepki układane są na sztorc).

Autor: Robert Szarapka

11. Zachowanie odległości od ścian

Klepki powinny zostać ułożone w odległości 8-10 mm od każdej ściany.
Po położeniu pierwszego rzędu należy w szczelinę między parkietem a ścianą co 10-15 cm włożyć kliny. Klepki, które mają być ułożone przy następnych ścianach, powinny zostać tak docięte, by pozostały tam takie same szczeliny jak pierwsza. W każdą z nich należy wbić kliny. Po związaniu kleju (po czasie podanym przez producenta) kliny zostają usunięte.

Autor: Piotr Mastalerz

Prace wykończeniowe

12. Szlifowanie parkietu
Należy do niego przystąpić nie wcześniej niż 14 dni po ułożeniu parkietu, ale optymalny czas to około sześciu tygodni w przypadku pracujących gatunków drewna i około ośmiu tygodni, gdy parkiet wykonany jest ze stabilnego gatunku drewna. Po takim czasie wilgoć pochodząca z kleju odparowuje i wyrównują się wilgotności – względna powietrza w pomieszczeniu i bezwzględna drewna, na przykład przy temperaturze 20°C i wilgotności powietrza 55% drewno osiągnie 10,8% wilgotności.
Szlifowanie parkietu (pięciokrotne) powinno być wykonywane coraz drobniejszymi papierami ściernymi o numerach: 36, 40, 60, 80, 100 albo 120 (do miękkiego drewna). Szczeliny o szerokości większej niż 0,4 mm muszą być zaszpachlowane. Jeśli parkiet był szpachlowany, należy przeszlifować go papierem o numerze 120.

Autor: Mariusz Bykowski		Miejsca trudno dostępne szlifuje się szlifierką kątową. Autor: Mariusz Bykowski

13. Przymocowanie cokołów albo listew przypodłogowych

Listwy przypodłogowe przybijane są do drewnianej posadzki. Najlepiej, gdy gwoździe zostaną pneumatycznie wstrzelone w listwę – wtedy będą całkowicie niewidoczne. Gdy parkiet jest wykańczany cokołami szerszymi niż listwy przypodłogowe, należy je przymocować kołkami lub przykleić do ściany.

Autor: Mariusz Bykowski

Parkiet na ogrzewanej podłodze (Marek Komorowski, mistrz parkieciarz)

W parkiecie ułożonym na ogrzewanej podłodze zimą mogą się robić dwukrotnie większe szczeliny niż w pomieszczeniu z tradycyjnym ogrzewaniem centralnym. Oczywiście rury centralnego ogrzewania biegnące w podłodze zawsze powinny być osłonięte otuliną termoizolacyjną. Natomiast przed ułożeniem parkietu na podłodze z ogrzewaniem trzeba wybrać właściwy gatunek drewna, klej, rodzaj klepki oraz odpowiednio przygotować podłoże.

Podłoże. Dobrym podkładem będzie 4-5-centymetrowy jastrych cementowy lub anhydrytowy. Wzdłuż ścian powinny być zrobione dylatacje obwodowe. Przed układaniem parkietu podłoże należy dobrze wysuszyć – wygrzać (podłóg z ogrzewaniem podłogowym nie można gruntować). Pierwsze uruchomienie sytemu powinno nastąpić nie wcześniej niż po 21 dniach od wykonania jastrychów cementowych i 7 dniach anhydrytowych. Z reguły osuszanie takie trwa około 21 dni – wystarczy włączyć ogrzewanie podłogowe i podnosić temperaturę (powietrza) codziennie o 5°C. Gdy osiągnie 24°C, należy ją utrzymywać przez dwa tygodnie. Następnie trzeba redukować temperaturę o 5°C dziennie do momentu, gdy warstwa wierzchnia podkładu będzie miała około 15°C. Wtedy należy zmierzyć wilgotność podkładu metodą chemiczną. Pobranie próbek wiąże się jednak z niebezpieczeństwem uszkodzenia instalacji. Miejsca, z których należy je pobrać, może wyznaczyć firma, która wykonała instalację grzewczą.
Jeśli tego nie zrobiła (a tak jest najczęściej), parkieciarz, posługując się czujką miernika elektrycznego (na podczerwień), ustala, gdzie w podkładzie są cieplejsze miejsca – czyli wyznacza obszary, z których nie należy pobierać próbek.
Dopuszczalna wilgotność podkładów z ogrzewaniem podłogowym jest inna niż podkładów bez niego. Dla jastrychu cementowego z wbudowanym ogrzewaniem nie powinna ona przekraczać 1,5%, a dla anhydrytowego 0,3%.

Drewno plus klej. Nie każde drewno nadaje się do układania na podłodze z ogrzewaniem. Należy unikać wszystkich gatunków, które w dużym stopniu zmieniają wymiary pod wpływem zmian temperatury i wilgotności (mają wysoki współczynnik skurczu), na przykład buku, klonu, grabu. Nie są zalecane także średnio pracujące gatunki drewna, na przykład jesion. Najlepiej zdecydować się na drewno o niewielkim współczynniku skurczu i długim czasie osiągania równowagi higroskopijnej, na przykład dąb, merbau, iroko, doussie, tek.
Ważny jest także kolor drewna – najlepiej wybierać ciemne (merbau) – wtedy szczeliny będą najmniej widoczne.
Do przyklejania parkietu na podkładzie z ogrzewaniem podłogowym należy używać jednoskładnikowych klejów poliuretanowych (najelastyczniejszych spośród klejów do parkietów), ale tylko takich, które przeznaczone są do podłóg ogrzewanych.
Lepiej zrezygnować z lakierowania, ponieważ na pracującej podłodze lakier łatwo pęka i uwydatnia szczeliny między drewnianymi elementami. Dlatego znacznie lepszym sposobem konserwacji parkietu na ogrzewanej podłodze jest olejowanie, które nie skleja kantów drewna.

Rodzaj klepki. Na podłodze z ogrzewaniem podłogowym nie należy kłaść parkietu grubszego niż 1,5-centymetrowy. Zastosowanie zbyt grubych elementów drewnianych podniesie koszty ogrzewania (tabela) oraz obniży względną wilgotność powietrza nad podłogą nawet o 25%, a to spowoduje powstanie w parkiecie jeszcze większych szczelin.
Dobrym rozwiązaniem są parkiety dwu- i trójwarstwowe, ponieważ krzyżowe ułożenie słoi w poszczególnych warstwach drewna ogranicza jego pracę i minimalizuje ryzyko powstawania szczelin. Jednak położenie taniej klepki warstwowej o niezbyt wysokiej jakości może – w wyniku częstych zmian temperatury – zakończyć się jej rozwarstwieniem.

Dąb. Autor: Mariusz Bykowski		Doussie. Autor: DLH DREWNO

Iroko. Autor: DLH DREWNO		Merbau. Autor: DLH DREWNO

*im wyższa wartość, tym lepiej.

*od tego, jaki wzór będzie układany, zależy, ile potrzeba metrów kwadratowych klepki. Przy jodełce musi jej być o 10% więcej, niż wynosi powierzchnia pomieszczenia. Przy wzorze w kwadraty i pokładowym – 5%.