Trybunał Konstytucyjny o podatkach

W ostatnim czasie Trybunał Konstytucyjny wydał kilka wyroków uchylających niezgodne z Konstytucją przepisy podatkowe, które dały się we znaki wielu podatnikom.

Wspólne rozliczenie również po śmierci małżonka

Art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych dopuszcza możliwość wspólnego opodatkowania małżonków. Z praktyki organów podatkowych (a także orzecznictwa sądowego) wynikało jednak, że przepis ten wyklucza taką możliwość w przypadku śmierci jednego z małżonków. Muszą oni bowiem złożyć wspólne zeznanie.
W wyroku z 4 maja 2004 r. (sygn. K 8/03) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 6 ust. 2 ustawy w części, w jakiej wyłącza możliwość skorzystania przez wdowę lub wdowca z możliwości preferencyjnego rozliczenia, jest sprzeczny z zasadą ochrony małżeństwa i rodziny (art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji RP) oraz zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP). Tak więc śmierć jednego z małżonków w trakcie roku podatkowego lub po jego upływie, lecz przed podpisaniem wniosku o łączne opodatkowanie, nie pozbawia drugiego małżonka tego uprawnienia.
Wyrok Trybunału nie działa jednak wstecz, co oznacza, że podatnicy nie mają możliwości odzyskania nadpłaconego za poprzednie lata podatku (w związku z pozbawieniem możliwości wspólnego rozliczenia). 

Interpretacje ministra niewiążące

Zgodnie z art. 14 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej minister finansów dąży do zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej, dokonując jego interpretacji. Jednak w wyroku z 11 maja br. (sygn. K 4/03) Trybunał Konstytucyjny uznał, iż art. 14 § 2 Ordynacji podatkowej (mówiący o stosowaniu się do interpretacji) w części, w jakiej wiąże organy podatkowe interpretacją przepisów dokonaną przez ministra finansów, jest niezgodny z art. 78 i art. 93 ust. 2 Konstytucji RP. Narusza bowiem prawo do merytorycznego rozpoznania sprawy w dwóch instancjach. Oznacza to, że urzędy skarbowe nie muszą się już stosować do urzędowych interpretacji Ministerstwa Finansów.
Tak więc nawet w przypadku korzystnego dla podatników stanowiska ministerstwa nie mają oni pewności, jak w ich sprawie zachowa się właściwy urząd skarbowy.  
Podatnikom pozostaje natomiast zasada wyrażona w art. 14 § 3 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którą zastosowanie się do urzędowej interpretacji nie może im szkodzić. Oznacza to, że podatnikowi nie grozi w takiej sytuacji wszczęcie postępowania karnego skarbowego (natomiast postępowanie już wszczęte umarza się), a także naliczenie odsetek za zwłokę oraz ustalenie dodatkowego zobowiązania w rozumieniu przepisów o VAT. Zastosowanie się do interpretacji nie zwalnia podatnika z obowiązku zapłaty podatku, może natomiast stanowić przesłankę do umorzenia zaległości podatkowej zgodnie z art. 67 Ordynacji podatkowej. 

Uwaga! Należy jednak podkreślić, iż – jak wynika z art. 14 § 3 Ordynacji podatkowej – zasada nieszkodzenia odnosi się tylko do tych interpretacji, które są wydane na podstawie art. 14 § 1 pkt 2 tej ustawy i zamieszczane w dzienniku urzędowym ministra finansów.

W praktyce można natomiast spotkać się z wyjaśnieniami Ministerstwa Finansów mającymi różny charakter, na przykład te znajdujące się na stronach internetowych resortu, odpowiedzi na interpelacje poselskie. Nie są one ani wiążące dla organów, ani też nie obejmuje ich zasada nieszkodzenia. Wskazują jednak pewien kierunek interpretacyjny i istnieje duże prawdopodobieństwo, że organy podatkowe będą się do nich stosować.

Obejście przepisów prawa podatkowego

W wyroku z 11 maja 2004 r. Trybunał Konstytucyjny uznał także za sprzeczny z zasadą zaufania do państwa i tworzonego prawa art. 24b § 1 Ordynacji podatkowej. Przepis ten dawał organom podatkowym prawo ingerencji w czynności prawne podatnika, jeśli udowodniły, że dokonane czynności przynosiły mu korzyści w postaci obniżenia zobowiązania podatkowego lub innej korzyści podatkowej. Trybunał stwierdził, że regulacja ta jest niejasna i uniemożliwia podatnikom przewidzenie konsekwencji podejmowanych działań. 
Nadal jednak obowiązuje klauzula obejścia przepisów prawa podatkowego wyrażona w art. 24a Ordynacji podatkowej. Przepis ten mówi, że organy podatkowe mogą wziąć pod uwagę ukrytą czynność prawną dokonaną przez strony danej transakcji. Oceniają więc nie tylko oświadczenia woli podatnika (na przykład postanowienia umowy), ale również jego cele i intencje. Oznacza to, że organy podatkowe nadal mogą oceniać dokonywane przez podatników czynności pod kątem próby zaniżenia zobowiązań podatkowych.