- uprawomocnienia się wyroku o rozwodzie lub unieważnieniu małżeństwa,
- śmierci jednego z małżonków.
Wspólność majątkowa może też być zniesiona w trakcie małżeństwa, gdy:
- małżonkowie podpiszą umowę o rozdzielności majątkowej lub gdy zdecyduje o tym sąd (o umowach majątkowych pisaliśmy w Muratorze 1/01),
- sąd orzeknie o separacji,
- jeden z małżonków zostanie ubezwłasnowolniony (na przykład z powodu choroby psychicznej).
Żadna z wymienionych okoliczności nie zmienia faktu, że dobra zgromadzone w czasie małżeństwa są wspólnym dorobkiem małżonków, który trzeba będzie podzielić. Nie obowiązują jednak żadne terminy, w których trzeba dokonać takiego podziału.
Dopóki majątek nie zostanie podzielony
Od momentu ustania lub zniesienia małżeńskiej wspólności majątkowej aż do chwili podziału majątku każdy z małżonków dysponuje swoim dotychczasowym majątkiem odrębnym oraz przysługującym mu udziałem w majątku wspólnym. Udziały w majątku wspólnym są przeważnie równe, chyba że co innego ustalono w intercyzie. Każdy z małżonków może jednak domagać się ustalenia nierównych udziałów – z uwzględnieniem stopnia, w jakim przyczynił się do powstania tego majątku. Muszą istnieć ku temu ważne powody. Nie wystarczy, że jeden z małżonków miał znacznie wyższe dochody. Liczy się bowiem nie tylko wysokość zarobków, ale także sposób gospodarowania nimi oraz wkład osobistej pracy w wychowanie dzieci i prowadzenie domu.
Jeśli między małżonkami nie ma zgody co do wielkości przypadających im udziałów, każdy z nich może wystąpić do sądu z żądaniem ustalenia nierównych udziałów.
Przykład:
Pani Kowalska nie pracowała zawodowo, gdyż zajmowała się domem i dziećmi. Rodzina utrzymywała się wyłącznie z pracy pana Kowalskiego. W razie rozwodu nie może on liczyć na to, że sąd zmniejszy udział żony w majątku wspólnym. Byłoby to uzasadnione tylko wtedy, gdyby
pani Kowalska rażąco lub uporczywie nie przyczyniała się do powstania dorobku (na przykład z własnej winy nie wykorzystywała posiadanych umiejętności i możliwości zarobkowych), zaniedbywała dom i rodzinę albo trwoniła wspólny dorobek.
Współwłasność w częściach ułamkowych poszczególnych składników majątku wspólnego jest przeważnie przejściowa, a małżonkowie lub byli małżonkowie dążą do podziału majątku.
Zdarza się, że dopóki majątek nie zostanie podzielony, rozwiedzeni małżonkowie są zmuszeni nadal mieszkać pod jednym dachem. Sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga wówczas o sposobie korzystania ze wspólnego domu (mieszkania). Może więc określić, z których pomieszczeń mogą korzystać, dopóki nie nastąpi podział majątku wspólnego. Jeśli naganne zachowanie jednego z małżonków (awanturowanie się, nadużywanie alkoholu) uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję.
Podział: w umowie lub w sądzie
O podziale majątku mogą zdecydować sami małżonkowie, zawierając stosowną umowę: ustną albo na piśmie. Gdy w skład dzielonego majątku wchodzi nieruchomość albo spółdzielcze prawo do lokalu, umowa podziałowa musi być zawarta przed notariuszem – inaczej będzie nieważna.
Małżonkowie mogą umownie podzielić cały objęty wcześniej wspólnością majątek albo jego część i dowolnie ustalić, co komu przypadnie.
Natomiast gdy podział majątku odbywa się przed sądem, to orzeczenie może zapaść w:
- wyroku rozwodowym, jeśli zażąda tego choćby jeden z małżonków – ale pod warunkiem że nie
przedłuży to nadmiernie sprawy,
- postanowieniu wydanym w oddzielnym postępowaniu nieprocesowym (z żądaniem podziału można wystąpić nawet kilka lat po rozwodzie),
- wspólnym postępowaniu dotyczącym podziału majątku i działu spadku – w razie śmierci jednego z małżonków (spadkobiercy nieżyjącego małżonka mogą też żądać ustalenia nierównych udziałów, jeśli przed śmiercią wystąpił on o rozwód).
Przeważnie sąd orzeka o całości majątku małżeńskiego, chociaż możliwy jest też podział częściowy.
Z żądaniem podziału majątku wspólnego (i spadkowego) można wystąpić do sądu rejonowego, w którego okręgu położony jest majątek. Jeśli podział następuje w wyroku rozwodowym, to odbywa się to przed sądem okręgowym.
Rozliczenie wydatków
Przy podziale każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na odrębny i odwrotnie: może również żądać zwrotu wydatków i nakładów poczynionych ze swego majątku odrębnego na wspólny.
Wydatki to koszty związane z nabyciem jakiegoś przedmiotu, natomiast nakłady są kosztami poniesionymi dla zachowania jakiegoś przedmiotu, który jest już w majątku, lub też na korzystanie z niego albo jego ulepszenie. Ich wartość określa się według cen z chwili orzekania o podziale majątku.
Przykład:
Pan Nowak sprzedał działkę odziedziczoną po rodzicach (należącą zatem do jego majątku odrębnego). Uzyskane w ten sposób pieniądze przeznaczył na rozbudowę domu należącego do wspólnego majątku. W razie rozwodu może żądać rozliczenia poniesionych nakładów w formie spłat pieniężnych.
Co dla kogo?
Zanim zacznie się dzielić wspólny majątek, trzeba jeszcze ustalić, co wchodzi w jego skład. Mogą to być nieruchomości, ruchomości i prawa majątkowe (na przykład prawo najmu lokalu mieszkalnego, prawo związane z abonamentem telefonicznym).
Podział majątku wspólnego polega na przyznaniu małżonkom poszczególnych składników majątkowych o wartości odpowiadającej ich udziałom. Jeżeli składnik majątku przyznany jednemu małżonkowi przewyższa jego udział, to musi on dopłacić stosowną kwotę do wyrównania udziału drugiego małżonka.
Jeśli o podziale majątku rozstrzyga sąd, może on:
- zdecydować o nierównych udziałach w majątku, jeśli zostanie złożony taki wniosek,
- przyznać poszczególne przedmioty każdemu z małżonków z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego, jeżeli wartość przedmiotu przyznanego jednemu z małżonków przewyższa wartość przypadającego mu udziału,
- zobowiązać małżonków do zapłacenia sobie nawzajem stosownych kwot z tytułu zwrotu nakładów i wydatków z majątku wspólnego na majątki odrębne i odwrotnie,
- zobowiązać każdego z małżonków do wydania drugiemu składników majątku, które zostały mu przyznane (jeżeli zobowiązany nie chce ich dobrowolnie wydać, to sprawę można skierować do komornika).
Przykład:
Państwo Borkowscy mieszkali w domu stanowiącym ich wspólną własność. Mąż wszczynał awantury, nadużywał alkoholu, groził żonie, wobec czego musiała się ona wyprowadzić z domu wraz z małoletnią córką. Od tego czasu w domu mieszkał tylko mąż. Dzieląc wspólny majątek, sąd przyznał dom żonie i nakazał jednocześnie, by mąż opuścił budynek w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia i wydał go żonie, która na mocy orzeczenia sądu stała się jego właścicielką.
Orzekając o podziale wspólnego domu lub mieszkania, sąd rozważa sytuację osobistą, rodzinną i majątkową małżonków, bierze pod uwagę interesy każdego z nich, a także potrzeby ich małoletnich dzieci.
Podstawa prawna:
ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.)
Jak podzielić dom?
Dom na wspólnej działce. Jeżeli w trakcie trwania wspólności majątkowej, małżonkowie wybudowali na wspólnej działce dom, to od chwili ustania wspólności stanowi on współwłasność obojga małżonków w częściach ułamkowych. Przeważnie każdy z małżonków jest zainteresowany przyznaniem mu domu. Jeżeli małżonkowie nie dojdą do porozumienia, zdecyduje za nich sąd, który ma trzy możliwości:
- podzielić działkę oraz dom na dwie odrębne nieruchomości albo wydzielić w budynku dwa odrębne lokale i przyznać po jednym każdemu z małżonków – pod warunkiem że jest to technicznie możliwe,
- jeżeli taki podział nie jest możliwy – przyznać dom wraz z działką temu z małżonków, który sprawuje opiekę nad wspólnymi dziećmi, i zobowiązać go do spłaty drugiego małżonka,
- jeżeli i taki wariant nie jest możliwy – zarządzić sprzedaż nieruchomości w przetargu organizowanym przez komornika, a uzyskaną ze sprzedaży sumę podzielić między małżonków.
Takie same zasady podziału stosuje się w odniesieniu do mieszkania stanowiącego odrębną własność.
Dom na działce należącej do jednego z małżonków. Jeśli małżonkowie w czasie trwania wspólności majątkowej ze wspólnych środków wybudowali dom na działce stanowiącej odrębny majątek jednego z nich, to i dom, i działka są własnością małżonka, na którego gruncie stoi dom. Dom ten jest nakładem z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z nich. W postępowaniu działowym małżonek, który współfinansował budowę, może żądać:
- zwrotu nakładów,
- przeniesienia własności udziału w nieruchomości.
W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy wyraził bowiem pogląd, że małżonek, który ze swoim współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może w postępowaniu o podział majątku dorobkowego żądać na podstawie art. 231 §1 k.c. przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz (SN w uchw. z 11 marca 1985 r. III CZP 7/85, OSN1985, poz. 170).
Jak podzielić spółdzielcze prawo do domu lub mieszkania?
Spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego (lokatorskie lub własnościowe) oraz prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej może należeć do jednej osoby albo do małżonków (przydział uzyskany w trakcie małżeństwa zawsze należy do obojga małżonków, nawet jeśli mają rozdzielność majątkową).
Rozwodzący się małżonkowie muszą sami zdecydować, komu przypadnie dom bądź mieszkanie spółdzielcze, lub zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.
Uwaga! Sprawy tej – ze względu na wymogi prawa spółdzielczego – nie można odwlekać. Byli małżonkowie muszą bowiem w ciągu jednego roku od dnia rozwodu zawiadomić spółdzielnię, któremu z nich przypadł lokal, albo przedstawić dowód wszczęcia postępowania sądowego o podział majątku. W przeciwnym razie spółdzielnia wyznaczy im na to dodatkowy, trzymiesięczny termin. Niedopełnienie formalności w tym terminie może spowodować utratę domu lub mieszkania.
Jeżeli o podziale majątku decyduje sąd, to na wniosek małżonków może przyznać wspólne mieszkanie jednemu z nich, ale drugi musi się na to zgodzić (nie należy mu się bowiem żaden inny lokal zamienny). Jeśli strony nie złożą zgodnego wniosku w tej sprawie, sąd wyda orzeczenie, biorąc pod uwagę sytuację małżonków i interes ich małoletnich dzieci.
Sąd może wówczas zdecydować o:
- wyodrębnieniu dwóch nowych lokali z dotychczasowego mieszkania (w domu – ustanowieniu odrębnej własności lokalu), jeśli taki podział będzie technicznie możliwy i zgodzi się na to spółdzielnia,
- przyznaniu każdemu z małżonków odrębnego, odpowiednio mniejszego lokalu w zamian za dotychczasowy, jeśli spółdzielnia ma takie lokale i zgodzi się na ich przydział,
- przyznaniu domu/mieszkania temu małżonkowi, który sprawuje opiekę nad dziećmi, a drugiemu – spłaty pieniężnej (jest to najczęściej stosowane rozwiązanie).
SŁOWNICZEK
Intercyza – umowa majątkowa, w której małżonkowie mogą rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć wspólność majątkową.
Majątek odrębny – przede wszystkim dobra uzyskane przez małżonków przed ślubem, a także odziedziczone i darowane w czasie małżeństwa.
Majątek wspólny – dobra materialne uzyskane w trakcie małżeństwa przez któregokolwiek z małżonków.
Wspólność majątkowa – ustawowe reguły dotyczące majątku w małżeństwie, ustalające, co jest wspólną własnością małżonków, a co nie. Wspólność majątkowa powstaje w chwili zawarcia małżeństwa.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz